POTRESI: Krstaški ratovi srušili su Vizantiju, ali su omogućili uspon države Nemanjića

Krstaški ratovi deluju kao nešto daleko, nevezano za istoriju Srbije. Nešto što se dešava tamo negde, u Svetoj zemlji. Ali od samog početka pa do kraja krstaši su uticali na život na Balkanu, a Četvrti krstaški rat, u kome je pao Carigrad i srušeno je Vizantijsko (Romejsko carstvo), omogućio je munjevit uspon srpske srednjovekovne države i dinastije Nemanjića.

Duklja i Raška

Decenijama pred početak pohoda ka Jerusalimu, od srpskih zemalja svoj uspon imala je Duklja, koju je od Vizantije oslobodio knez Stefan Vojislav, a čije je jačanje nastavio i prvi srpski kralj Mihailo. Njegov sin kralj Konstantin Bodin bio je u savezu s Normanima, ali tada jača druga srpska država - Raška.

- Sve aktivniji postaje župan Vukan, koji krajem 11. veka vodi glavne borbe s Grcima. U ovo vreme pada i početak krstaških ratova. Kada je papa Urban II 1095. stao da zaziva pomoć hrišćanskog sveta za krstaški rat, ustalasao se čitav Zapad. Ali krstaši, skupljeni s raznih strana od belosvetskih avanturista, behu sve pre nego zatočnici božji. Jedan, i to veći deo tih krstaša prošao je i kroz naše zemlje. Oni su obično prelazili kod Beograda i moravskom dolinom išli do Niša, a odatle preko Sofije za Carigrad. Prvi je prošao u proleće 1096. francuski vitez Gotje sa svoja četiri sina i 15.000 ljudi. Kad su, krenuvši iz Beograda, zašli u guste moravske šume, između njih i tamošnjeg stanovništva počinju prave borbe, u kojima je poginuo i sam Gotje - piše Vladimir Ćorović u „Istoriji srpskog naroda”.

On navodi da su preko današnje Srbije prošli i odredi Petra Amijenskog, Gotfrida Bujonskog i grofa Remuna od Tuluza.

Surovi i grabljivi

- Provansalci su došli u Dalmaciju preko severne Italije i Istre, ne obavestivši o tome hrvatskog kralja. Hrvate i Srbe njihov opis prikazuje kao surove i grabljive, pune nepoverenja. Put do Skadra trajao je 40 dana. U Skadru ih je kralj Bodin primio vrlo lepo - navodi Ćorović.

I tokom Drugog krstaškog rata vojske su prolazile preko Vizantije.

- Kada je Manojlo Komnin potukao Normane, oni se obratiše Mađarima i Srbima da bi se krenuli protiv Vizantije i olakšali njihov položaj. Teško je utvrditi da li je srpski ustanak iz 1149. u kakvoj vezi s tim. Istina je samo da je veliki župan raški Uroš Prvoslav ustao protiv Vizantije. Car Manojlo, osvojivši od Normana Krf, dođe s vojskom lično u Srbiju i zauze Ras - navodi Ćorović.

Stefan Nemanja

Nakon delimično uspešnih borbi Raške protiv Carigrada, vlast preuzima Stefan Nemanja.

- On je iskoristio neprilike u koje je Vizantija zapala posle 1180. Za borbu protiv nje najpre je koristio podršku suseda, a zatim i Nemačke. Kada je u Evropi oživela ideja o pokretanju krstaškog rata, pokazalo se da jedino nemačka vojska namerava da se prebaci vojničkim putem preko Beograda, Braničeva, Niša i Sofije do Carigrada. Stefan Nemanja je odlučio da se približi nemačkom caru i potraži saveznika u borbi protiv Vizantije. Ogromnu vojsku krstaša s carem Fridrihom I Barbarosom na čelu Nemanja je dočekao u Nišu. Srpski vladar se postarao, prema tvrđenju jednog nemačkog pisca, da gosta dočeka sa izrazima najveće radosti. Ponudio je vazalski odnos prema nemačkom caru, ali je ovaj prihvatio samo deo srpskih predloga - piše u „Istoriji srpskog naroda”.

Stefan Nemanja napustio je presto 1196, a nasledio ga je drugi sin Stefan. Uprkos turbulentnom početku vladavine i sukobima s bratom Vukanom, na Balkanu je došlo do političkog potresa - krstaši su, umesto na Jerusalim, krenuli na Carigrad, koji su osvojili 1204. Na prostorima Vizantije nastaju nove države - Latinsko, Trapezuntsko i Nikejsko carstvo, Epirska despotovina i Ahajska kneževina.

Okretanje Zapadu

- U burnom vremenu Stefanu Nemanjiću se brzo ukazala prilika da proširi uticaj srpske države ka jugoistoku, duž doline Vardara. Realno procenjujući situaciju, Stefan Nemanjić se odlučio da se približi Zapadu i Veneciji. Prema podacima mletačkog hroničara, Stefan Nemanjić se oženio Anom, unukom mletačkog dužda Enrika Dandola, tek 1216, kada je po savetu nove supruge odlučio da se odrekne istočne šizme i priđe katoličkoj veri. Osim toga, tražio je kraljevski venac od pape Inoćentija III i ovaj mu izlazi u susret - piše u „Istoriji srpskog naroda”.

Propast Vizantije, iako privremena, promenila je stanje na Balkanu i omogućila naslednicima Stefana Prvovenčanog da rade na jačanju nezavisnosti. Njegovi sinovi Radoslav i Vladislav nisu se najbolje snašli u novim uslovima, ali treći sin Stefan Uroš I jeste. On je iskoristio međusobne sukobe novih država, a bogaćenje Srbije nakon otkrića rudnika srebra i dolaska Sasa, rudara iz Nemačke, omogućilo je da nemanjićka država postane prava sila, a da zatim, u vreme njegovih naslednika, osvoji i velike delove Vizantije.

Andrija Ivanović