BEOGRAD 1521: Srpski bedem pao pod turskim sabljama - turski sultan Sulejman I Veličanstveni imao je i lični razlog da pokori grad na ušću Save u Dunav
Te avgustovske noći 1521. godine oblaci su sakrili zvezde. U tami koja je pritisla zemlju glatke površine Save i Dunava sa zidina Kalemegdana jedva su se nazirale. Ponoć je bila prošla kad se u daljini, tamo gde je trebalo da bude Zemun, pojavila jedna treperava svetla tačka. Pa druga. Treća... Ta svetla su se, drhteći, približavala, i umnožavala u isto vreme, pretvorivši se u široku sjajnu reku što nezadrživo nadire. Bili su to vojnici Sulejmana Veličanstvenog koji su, noseći baklje, krenuli u osvajanje Beograda...
Sulejman I (1494-1566), u Evropi sa strahopoštovanje i ulizištvom nazivan Veličanstveni, u svom carstvu zvani još Kanuni - „Zakonodavac“, bio je osmanski sultan od 1520. do 1566. godine. U svoje vreme bio je jedan od najmoćnijih svetskih vladara, a neretko ga istoričari stavljaju na spisak najmoćnijih vladalaca svih vremena.
Moćno carstvo
Osmansko carstvo, koje je postojalo od 1299. do 1922. godine, kod nas se poistovećuje s državom Turaka. Reč je o jednoj od najmoćnijih imperija koje su postojale kroz istoriju, sa dobro organizovanim državnim aparatom, poznatoj po širenju na azijskom i evropskom kontinentu u vreme svoje najveće slave. To se vreme vezuje za vladavinu Sulejmana Veličanstvenog.
Došao je na presto kao 26-godišnjak 1520. godine i vladao bezmalo pola veka, narednih 46 godina. Sulejman je lično, na čelu svoje armije, učestvovao u deset vojnih pohoda u Evropi i tri u Aziji. Niz njegovih vojničkih uspeha okončan je tek neuspešnom opsadom Beča 1529. godine.
Mimo tradicije i običaja na otomanskom dvoru, uzeo je za suprugu robinju iz svog harema, Hurem, pravoslavnu hrišćanku rusinskog porekla koja je prešla u islam.
Ona mu je rodila naslednika, Selima II. Ostali potencijalni naslednici, ako nisu umrli od bolesti, zadavljeni su ili bačeni u more, kako bi se izbegli unutrašnji ratovi oko vlasti. Sulejman je stupio na vlast u septembru 1520. godine i odmah naredio da se vojska sprema za rat. Hteo je da pokaže da je dostojan svog oca, i da će nastaviti da širi carstvo i pronosi njegovu slavu. A za cilj svog pohoda je odabrao - Beograd.
Današnja srpska prestonica je od 1427. i smrti Visokog Stefana bila u posedu Mađara, kojima je bila od strateške važnosti. Beograd je predstavljao prvu branu turskim napadima na Beč i Peštu. Osim toga, Sulejman je imao i lični razlog da pokori grad na ušću Save u Dunav: njegov pradeda Mehmed II Osvajač, sultan koji je ime dobio zbog brojnih vojnih pohoda, nije u svoje vreme uspeo da osvoji Beograd.
Pohod
U februaru 1521. godine Sulejman je na čelu svoje vojske, ispraćen veličanstvenim slavljem, izjahao iz Carigrada.
Na suprotnoj stani imao je Mađare, nespremne da pruže ozbiljan otpor. Tražili su pomoć od drugih evropskih vladara, ali se dešavalo ono što će, manje ili više redovno, biti uobičajena praksa: međusobne svađe, sujete i uski interesi paralisali su Evropu pred zajedničkim neprijateljem.
Hronike onog vremena beleže da je Beograd bio zapušten pogranični grad, sa svega nekoliko stotina vojnika, nezadovoljnih jer im mađarski kralj dve godine nije poslao platu!
Osim vojske, smeštene u Gornjem gradu, u Donjem gradu (današnja zaravan prema obali Save i Dunava koja se nalazi ispod tvrđave Kalemegdan) i okolini živelo je i gradsko stanovništvo, koje su najviše činili Srbi i Mađari. U Beogradu su živele zanatlije raznih zanimanja, drvodelje, kamenoresci, oružari, kovači, pa čak i brodograditelji, jer je grad imao i rečnu luku. U okolini je živelo seosko stanovništvo kome su tvrde zidine Beograda često bile jedini spas od turskih napada. Beograd je i u to doba bio važno trgovačko središte. U gradu je bilo dosta trgovaca iz Dubrovnika i Ugarske, koji su putovali po turskim i ugarskim zemljama.
Sulejman je predvodio oko 100.000 ratnika! Deo osmanskih jedinica otišao je na sever, ka Erdelju u Mađarskoj, a glavnina trupa, kojom je komandovao sultan lično, nastupala je prema Šapcu. Plan je bio da, pošto pregazi ovo mađarsko uporište, pređe Savu i Beograd napadne sa severne strane. Šabac je pao brzo, a glave njegovih branilaca nataknute su na kolje sa obe strane druma kojim je prošao Sulejman. Na Savi je sagrađen privremeni most dugačak preko jednog kilometra, preko kojeg je vojska prešla. Niz Savu, do njenog ušća u Dunav, nikoga nije bilo da ih zaustavi. Pre nego što je izvršen udar na sam Beograd, Sulejmanova vojska, i one jedinice koje su prodrle u Erdelj, sistematski su očistile Srem od mađarskih vojnika, i potpuno opkolile svoju metu.
„I okoliše odasvud slavni Beograd i druge susedne gradove i letijahu kao krilate zmije paleći sela i gradove“, zapisao je jedan hroničar.
Krajem jula, grad se našao u gvozdenom obruču. Odbranom su komandovali niži mađarski velikaši, od kojih su neki pokušali da Turcima prodaju ključeve grada!
Opsada
Uprkos ogromnoj nesrazmeri u brojnosti i naoružanosti napadača i branilaca, Turci su skoro tri nedelje napadali beogradske zidine!
U grad su katapultima ubacivani zapaljeni sumpor i smola izazivajući požare. Napadači su kopali tunele do temelja kula u zidinama, i potom ih dizali u vazduh potpaljivanjem ogromne količine baruta.
Branioci su, opet, sa zidina na napadače bacali sve što im je dolazilo pod ruku: trupce u koje su bili ukucani klinovi, kamenje, vrelo ulje...
Za to vreme, mađarski kralj Lajoš II putovao je ka Beogradu, vodeći pomoć od - 200 konjanika! Toliko je uspeo da skupi... I naravno, nije stigao na vreme.
Jedan od komandanata odbrane, mađarski podban Mihail More je, 29. avgusta 1521. godine, poslao izaslanike Sulejmanu, nudeći predaju grada uz uslov da se braniocima dozvoli da se slobodno povuku. Sultan je pristao. Preživeli mađarski borci pušteni su da idu, ali srpsko stanovništvo grada je čekala druga sudbina. Oni su preseljeni u Tursku.
Uz zvuke zurli i halakanje, osvajači su ušli u Beograd. Najveća crkva u gradu pretvorena je u džamiju, i Sulejman je 30. avgusta 1521. godine klanjao u njoj.
Naseljavanje
Srpski živalj je iz Beograda, posle dugog i iscrpljujućeg puta, naseljen u okolini Carigrada. Između Zlatnih i Silivriskih vrata Carigradske tvrđave osnovana je nova „Beligrad mahala“, a nešto dalje stvoreno je i selo Beograd. To selo bilo je oslobođeno plaćanja poreza pod uslovom da brinu o pijaćoj vodi za grad.
U selu Barjačići na Dardanelima sve do Prvog svetskog rata živelo je oko 500 ljudi koji su govorili srpski. I dan-danas, u Istanbulu postoji Beogradska šuma (Belgrad Ormani) i Beogradska kapija (Belgrad Kapisi).
Krećući u izgnanstvo, Srbi su iz Beograda poneli i svetinje kao što su mošti Svete Petke i Svete Teofane i ikona Bogorodice za koju se verovalo da je rad jevanđeliste Svetog Luke.
Vremenom, ove su relikvije završile na raznim stranama, a ikoni Presvete Bogorodice gubi se svaki trag. Ima mišljenja da se nalazi u riznici Vaseljenske patrijaršije...
Momčilo Petrović