Košarkaški savez Srbije, obeležava sedam decenija postojanja, tokom kojih su osvojene brojne medalje, na Olimpijskim igrama, svetskim i evropskim prvenstvima.
Kurir vam zato donosi priču o pionirskim koracima košarke u svetu i kod nas u Srbiji.
U početku košarka se igrala ramenima i laktovima gurajući se, bez korišćenja dlanova!? Da je bilo tako svedoči i podatak da u blizini Meksiko Sitija u naselju Teotiurakan koje se smatra postojbinom starih Asteka na zidovima ima većih kamenih kvadrata kroz koje je, u toku igre trebalo postići poen. Ali prema dostupnim podacima, igra u kojoj su pobednici spaljivani, jer se verovalo da time postaju bliži Bogu, nije nešto što je inspirisalo Džejmsa Nejsmita.
Taj Kanađanin koji je iz Montreala prešao u Springfild (Masačusets), inspiraciju za stvaranje košarke pronašao je u zimi koja preovlađuje u Kanadi i koja ga je sprečavala da kao profesor fiskulture veći deo godine svoje đake uči fudbalu, kojim se i sam bavio. U vreme kada je otkrivao košarku, Nejsmitova ideja nije bila inspirisana igrama Inka, kao ni kanadskim nadmetanjem u kojem je prepariranu gusku postavljenju na steni trebalo pogoditi kamenom.
Glavna želja ovog luteranskog sveštenika je bila da nađe sport kojim se može baviti u zatvorenom prostoru, kako bi učenici imali fizičku aktivnost i onda kada nije moguće izaći na teren ispred škole u Saveznoj državi Masačusets.Tamo se danas nalazi košarkaška „Kuća slavnih“, posvećena najvećim igračima, trenerima, ali i uticajnim funkcionerima, kojima se na taj način odaje priznanje za sve što su uradili za igru koja je sve nas osvojila.
Zato je na ogradu balkona dvorane u školi za studente Hrišćanske zajednice mladih ljudi, koja je bila visoka 3,5 jardi, odnosno tri metra i pet centimetara, što je i današnja visina obruča krajem 1891. godine postavio dve korpe za breskve (njih je našao nije o izgledu obruča mislio), kroz koje su igrači, odnosno 18 članova fudbalskog tima ustanove u kojoj je radio pokušavali da postignu poen, a kojoj je vremenom isečeno dno kako bi se lopta posle koša vraćala na pod.
Otkrivanjem nove zabave za studente pojavio se niz manjih problema. Prvi je bio, kako sprečiti studente sa balkona, da rukama hvataju loptu upućenu ka košu. Tada je izmišljena košarkaška tabla zakucana za ogradu balkona, sa zadatkom da spreči fizičko zaustavljanje i skretanje lopte upućene ka obruču.
Širenje košarke se dogodilo sa Prvim svetskim ratom, kada su se studenti sa univerziteta u Springfildu, koji su bili u sklopu američkih vojnih trupa, raširili po svetu. Oni su, u trenucima odmora, promovisali novu igru, koja se tako već dvadesetih godina dvadesetog veka igrala u Rusiji, Francuskoj, drugim delovima Evrope, ali i u ostatku sveta, a 1923. godine, zahvaljujući Vilijamu Vilandu stiže i u Srbiju.
Razlog popularizacije košarke, što će se sa pojavom televizije potvrditi leži u njenim pravilima koja favorizuju dinamiku i neizvesnost, a u osnovi predstavljaju igru bez dodira, jer se svaki kontakt teorijski smatrao faulom. Amerikanci, kao u ostalom i čitav svet ne vole sportove u kojima su retke promene rezultata, pa se zato teži usavršavanju pravila, koje ima za cilj da omogući čestu promenu rezultata i neizvesnost do poslednje sekunde.
Prve utakmice
Govoreći o utakmicama i prvim koracima košarke ne smemo da izostavimo nekoliko detalja. Prva košarkaška utakmica, odigrana je 20. januara 1892. u Springfildu, a učestvovalo je 18 košarkaša Nejsmitove škole. Tri godine kasnije 9. februara 1895. odigrana je prva utakmica između dva univerziteta: Minesota Stejt – Hemlajn 9:3.
Čuvši za novu igru, Nejsmitova koleginica Senda Berenson je prilagodila postojeća pravila igre ženama i počela i među devojkama da promoviše košarku. Univerzitet Kalifornija i Škola Mis Hed, odigrali su prvu žensku utakmicu 1892. da bi prva međunarodna utakmica košarkašica bila odigrana 4. aprila 1896. kada je Stenford savladao Berkli sa 2:1. Košarka je 1924. godine postala međunarodno priznat sport u obe kategorije.
Američki student Mel Rideut je 1905. posetio Evropu. Nastojanje da i na našem kontinentu promoviše košarku dovelo je do toga da 1919. godine u Parizu bude odigran prvi međunarodni turnir, na kome su Amerikanci porazili Italiju i domaćina Francusku.
Košarka je kao sport promovisana na Olimpijskim igrama 1924. u Parizu, da bi 12 godina kasnije postala jedan od najprestižnijih muških sportova (žene se takmiče od 1976. godine), na najvećim planetarnim nadmetanjima.
Pre nego je debitovala na Igrama, košarka je imala prvo Prvenstvo Evrope 1935. u Ženevi gde je Letonija sa 24:18 u finalu savladala Španiju.
Poslednji korak u potpunoj afirmaciji košarkaškog sporta bilo je Prvenstvo sveta. Prvo muško nadmetanje najboljih košarkaša bilo je 1950. godine u Argentini, dok su se dame nadmetale tri godine kasnije u Čileu.
Košarka u Srbiji
Prva košarkaška lopta stigla je u Srbiju 1923. godine, doneo ju je Amerikanac Vilijam Viland pripadnik humanitarne organizacije „Vojska spasa“, koji je imao zadatak da učitelje, nastavnike i profesore upozna sa pravilima nove igre. On je uz pomoć Dragice Popović iz Crvenog krsta, koja je velikom broju zainteresovanih građana prevodila njegove reči, održao seminar na kom je pokazao kako izgleda košarkaška igra.
Veruje se da je lopta koju je Viland tada poklonio Popovićevoj prva košarkaška lopta u našoj zemlji.
Godinu dana kasnije, u Beogradu su štampana pravila košarkaške igre, a čak 12 godina kasnije u sklopu Sokolskog sleta u Skoplju je uz učešće ekipa iz Zagreba i Štipa odigran prvi turnir.
Kraljevina Jugoslavija je 1936. godine postala član FIBA, a dve godine kasnije u Pragu je u okviru Desetog svesokolskog sleta odigrala prvu međunarodnu utakmicu u kojoj je Čehoslovačka slavila 76:28.
Rat je doneo probleme, ali nije sprečio poklonike košarkaške igre da je razvijaju. Tako je u vreme okupacije nedaleko od beogradske Kalenića pijace, u jednoj trošnoj kući osnovan Srpski savez košarke. Tri godine po završetku rata (1948) osnovan je i Košarkaški savez Jugoslavije.
Prvo državno prvenstvo odigrano je na terenima subotičke Sokolane na današnjem Stadionu malih sportova. U prvih 10 godina pobeđivala je samo Crvena zvezda.
Ligaški deo takmičenja primenjuje se od 1949. godine, četiri godine po završetku prvog šampionata.
Na prvoj utakmici košarkašica u Kraljevini SHS, 1940. godine u Borovu, između Beograda i Zagreba jedini koš postigla je Ružica Radovanović, kasnije sekretar Jugoslovenskog olimpijskog komiteta. Ona je 1968. godine na Igre u Meksiku olimpijcima donela pitu sa višnjama koju je iz Beograda poslala Zaga Žeravica supruga Ranka, tada trenera muške reprezentacije. Isto se desilo i 1980 u Moskvi. Oba puta osvojene su medalje (68 srebrna, ’80 zlatna, do sada jedina), zbog čega je pita u šali nazvana dopingom.
Prva utakmica seniorki Jugoslavije bila je na Prvom Balkanskom šampionatu održanom u Bukureštu od 21. do 25. septembra 1946. godine. Jugoslovenske reprezentativke pobedile su 21. septembra1946., reprezentaciju Rumunije sa 23:6.
Plave su igrale u sastavu: Mladenović, Ful, Aksentijević, Petrović, Radovanović, Dakić (Crvena zvezda), Madera (Zadar), Smilović, Soldo i Punter (Kvarner). Selektor selekcije bio je Bora Jovanović, profesor na DIF-u, istaknuti košarkaški radnik i sudija, od 1948. prvi predsednik Košarkaškog saveza Srbije.
Prvi članak
Prvi košarkaški članak, pojavio se sasvim logično u Americi, pod nazivom „Pronađena nova igra“, nedugo pošto je 18 studenata Nejsmitove škole odigralo prvu utakmicu. Ekipe su imale po devet članova, igralo se po 13 pravila, dokumentu koji je 2010. godine, aukcijski prodat za 4.3 miliona dolara. Utakmica je igrana 20. januara 1892. godine, prvi koš postigao je Vilijam R. Čejs.
Kada već pominjemo prvi meč, bitno je napomenuti da je u pravilima po kojima je nova igra prezentovana američkim studentima, stajalo da lopta ne može, kao u ragbiju da se nosi, već mora da se vodi (dribla). Zatim, košarka je činjenicom da se koš, odnosno prostor koji treba pogoditi da bi se postigao poen, nalazi na visini (gleda se gore, a ne pravo), privukla veliki broj znatiželjnika koji su hteli da vide nešto potpuno nepoznato.
Još jedan detalj govori u prilog različitosti košarkaškog od bilo kog drugog sporta. U košarci se, za razliku od fudbala (američkog ili ovog koji praktikuje ostatak sveta), rukometa ili odbojke, lopta ne udara ili baca jako, već u vis, laganim pokretom zgloba, koji obezbeđuje luk prilikom leta lopte i pogoci se broje različito, u zavisnosti od udaljenosti sa koje se šutira.
Širom sveta, još s početka košarkaške igre, naročito osnivanjem Svetske košarkaške federacije (FIBA) 18. juna 1932. (zemlje osnivači: Argentina, Čehoslovačka, Grčka, Italija, Portugal, Rumunija i Švajcarska - predsednik Leon Bufard, Švajcarska, generalni sekretar Renato Vilijam Džons, Velika Britanija), koja je proistekla iz Škole za fizičku kulturu u Ženevi osnovana sa ciljem da objedini pravila koja su se u začetku razlikovala od zemlje do zemlje, igrači su dobili na značaju. Pojava Svetske košarkaške organizacije sprečila je i odvajanje muške i ženske košarke.
„Košarka se u srpske, odnosno medije nekadašnje Jugoslavije probila zahvaljujući rezultatima, ali je u početku sve bilo prilično amaterski u smeru „Bora dobro poznaje nekog novinara pa neka ide i priča malo sa njim o košarci. Vasa Stojković, Miodrag Sokolović, Mirko Marjanović, Lazar Vuković, Branka Prelević, Nebojša Popović..., svi mi smo voleli košarku i koristeći komunističku maksimu da se svi sportovi moraju ravnopravno razvijati, mnogo o njoj pričali“, kaže Bora Stanković.
Prvo prvenstvo Juoslavije, odigrano je septembra 1945. u Subotici na današnjem Stadionu malih sportova. Zanimljivo je da o tome nije pisala Politika pošto joj je urednik bio „fudbaler“ Ljubiša Vukadinović, već nedeljnik „Fiskultura“ u kom je Vasa Stojković radio i o tome pisao.
Početak košarke u Srbiji obeležilo je nekoliko stvari. Prva je formirnje nacionalnog prvenstva u obe kategorije, kojim je u početku dominirala Crvena zvezda. Druga je činjenica da su uz sporadično prisustvo medija treneri obilazili zemlju tražeći talente i promovišući sport u povoju. A treća je da je reprezentacija 1961. godine u Beogradu osvojila prvu medalju.
Evropsko srebro osvojeno je u punoj Hali 1 Beogradskog sajma, ostaće upamćeno ne samo po sjajnim igrama generacije koju je predvodio Radivoj Korać, već i po činjenici da je sa tog takmičenja Televizija Beograd prvi put direktno prenosila neki sportski događaj.
A kada već pominjemo televiziju kao mediji treba reći i sledeće. Televizija je mnogo pomogla košarci koja za razliku od fudbala, kao da je napravljena za ekrane. Razlika je u tome, što posebno s početka kada nije bilo kamera koliko ih se danas u prenosima koristi, pola fudbalskog terena nije moglo da se vidi na ekranu, dok je kod mnogo dinamičnije košarke u svakom trenutku moguće videti svih deset igrača i čitavu polovinu terena na kojoj se odvija akcija. To Nejsmit sigurno nije znao, ali nam je kao košarkaškim poslenicima mnogo pomogao.
Kasnije je stigao marketing kao izvor enormne zarade, klubova, što potvrđuje i poslednji ugovor NBA ligaša Los Anđeles Lejkersa, kojim su februara 2011. na ime TV prava zaradili tri milijarde dolara.
Druga stvar koja je uz televiziju označila početak zlatnog doba košarke na ovim prostorima, dogodila se na Olimpijskim igrama u Sijudad Meksiku 1968. godine. Osim priče o piti sa višnjama koju je kao „doping“ reprezentaciji poslala Zagorka Žeravica, treba reći da je decenija između ’60. i ’70. godina prošloga veka donele mnogo toga dobrog košarci.
Mediji su se više puta u toku sedmice bavili temama vezanim za ovu igru, radio i televizija su u svoje programe pozivali košarkaše, a Radivoj Korać je zbog ljubavi prema muzici (doneo prvu ploču Bitlsa u Beograd), bio redovan gost, kao muzički urednik emisije na Radio Beogradu.
Uz štampane medije i niz intervjua, Televizija Beograd je napravila dokumentarni film o životu tada najboljeg košarkaša Evrope Radivoja Koraća, čiji je životopis mnogo decenija kasnije ekranizovan i u igranom filmu „Žućko“.
Kroz svedočenja Koraćevih saigrača Đerđe, Daneua, Plećaša, Gordića... jasno se može uočiti da je generacija koja je počela da se stvara 1961. godine kada je u Beogradu osvojila evropsko srebro, bila začetnik uspeha o kojima se danas sa setom govori. Korać kao intelektualac koji je zbog fakulteta nakratko prekinuo karijeru i kojeg su u ponašanju ali i odevanju (džemperi sa „V“ izrezom), kopirali mnogi bio je predvodnik OKK Beograda, ali i reprezentacije koja 1963. osvojila evropsko srebro i svetsku bronzu, potom dve godine docnije još jedno evropsko srebro i na kraju svetsko i olimpijsko srebro ’67 i 68.
Van košarkaškog terena, Korać je uživao u pozorištu, muzici i čitanju knjiga. Bio je stariji nediplomac Elektrotehničkog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Odbio je ponudu Crvene zvezde, iako mu je Aleksandar Gec, ondašnji direktor tog kluba, nudio dvosobni stan i automobil FIAT 1300.
Da je košarka tada postala interesantna za medije i navijače, pokazuje nam upravo taj film , jer u jednoj od poslednjih scena novinar sarajevskog „Oslobođenja“ Tomo Počanić razgovara sa Koraćem i nekoliko desetina minuta pre nesreće u kojoj je Žućko poginuo, nastoji da zadovolji radoznalost navijača i sazna gde će rasni strelac poznat i po tome što je gostujući na belgijskoj televiziji bez pripreme u direktnom prenosu pogodio 100 slobodnih bacanja bez promašaja, nastaviti karijeru.
Kada već govorimo o šuterskim veštinama darovitog strelca recimo i da je Alviku iz Stokholma, igrajući za OKK Beograd ubacio za Evropu i danas nedostižnih 99 poena.
„Svi su se smejali i danas se smeju načinu na koji je šutirao slobodna bacanja, jer je loptu bacao sa dve ruke odozdo. Sa tim stilom njegova preciznost je bila 92 procenta, a danas retko ko pređe 50“ primetio je mnogo godina kasnije Josip Đerđa, čijoj opasci dodajmo da je današnji prosek preciznosti sa linije slobodnih bacanja imeđu 60 i 70% dakle, daleko manje od Koraća.
Koliko je Korać bio značajan za popularizaciju košarke svedoči i sećanje poznatog trenera Vlada Đurovića izrečeno na novinarskoj projekciji filma o vrsnom strelcu s početka 2012. godine.
„ Kada sam pred devojkom želeo da ispadnem važan, prošetao bih sa njom Knez Mihailovom ulicom pored ćoška gde je stajao Radivoj sa kojim sam kao talentovani junior trenirao u OKK Beogradu. Pozdravio bih ga, a on bi mi šmekerski rekao „Đuro, sutra je trening u šest“. Kada bi devojka to videla njeno oduševljenje bi bilo toliko da više ne bi bilo bitno ni gde smo ni zbog čega krenuli. Samo bi pričala i raspitivala se o njemu, a prijateljima se hvalila kako ga njen momak poznaje“, ispričao je Đurović.
Lako je dakle, zaključiti da popularizaciji košarke najviše doprinose oni koji je svojim umećem predstavljaju gledaocima, bilo da se nalaze u dvorani ili sede ispred televizora ili radio aparata, na kojima su posebnu draž prenosima davali Radivoje Raća Marković i Marko Marković.
Danas je košarka u Srbiji posle vaterpola najtrofejniji timski sport, sa velikim brojem medalja i zvezda na planetarnom novou, ali o tome, drugom prilikom.
Kurir sport
NE PROPUSTITE
