U "Senkama nad Balkanom" imamo priliku da vidimo Tonija Mihajlovskog kao jednog od glavnih junaka - Hadži Damjana Arsova, vođu VMRO, koji traži da ga pred sudom brani Ante Pavelić.
Lik Hadži Damjana rađen je po ugledu na Ivana Vanča Mihajlova, a ovo je priča o njemu.
Ivan - Vančo ili Vanče - Mihajlov Gavrilov bio je bugarski revolucionar, aktivista nacionalističko-oslobodilačkog pokreta u Makedoniji, dugogodišnji vođa VMRO (Unutrašnja makedonska revolucionarna organizacija), pisac i poslednja krupna figura u istoriji makedonskog oslobodilačkog pokreta.
Čuveni revolucionar koristio je i nekoliko pseudonima: Balkanikus, Ratko, Bregalniški, Brezov, Dejanov, Dorko, Makedonikus, Mali, Otinski, Skromni i Petar Deljan. Vančov uspon u VMRO
Ivan Gavrilov rođen je 1896. godine u Novom Selu u okolini Štipa, u tadašnjem Osmanskom carstvu. Njegov otac Mihail Miše Gavrilov i stric Atanas bili su aktivisti VMRO. Srpske vlasti ubile su mu oca i starijeg brata Hrista Mihajlova.
Vančo je Bugarsku mušku gimnaziju "Sv. Kiril i Metodij" u Solunu sve do Drugog balkanskog rata, a potom je prešao u srpsku školu u Skoplju.
Ponuđena mu je stipendija srpskog ministarstva prosvete da studira na evropskom univerzitetu, ali je on odbija i prijavljuje se u bugarsku vojsku koja je u to vreme držala pod okupacijom značajan deo regiona. Po završetku Prvog svetskog rata, Ivan Mihajlov je emigrirao u Sofiju i počeo da studira pravo. Tada su ga kontaktirali aktivisti VMRO i ponudili mu da rade kao lični sekretar vođe ovog tajnog pokreta, Todora Aleksandrova.
Međutim, krajem avgusta 1924. godine Todor Aleksandrov je ubijen pod nerazjašnjenim okolnostima i Mihajlov preuzima kontrolu nad VMRO i postaje snažna figura bugarske politike. Članovi VMRO krivili su komuniste za smrt Aleksandrova, a komunisti su tvrdili da je odgovornost u rukama Ivana Mihajlova.
Tako je došlo do razdora u samoj organizaciji i to je dovelo do nekoliko ubistava - jedno od njih je izvršila i Ivanova buduća supruga Melpomena Menča Karničeva. Mihajlov je predvodio grupu mlađih kadrova VMRO koji su ušli u konflikt sa starijim delom organizacije.
Potonji su se zalagali za oružane prepade, a omladina je u planu imala fleksibilniju taktiku - manje terorističke ćelije koje bi ubijale uticajne ličnosti.
Konflikt je narastao na borbu za vođstvo pokreta i Mihajlov je ubrzo naručio ubistvo predvodnika starijih - generala Aleksandra Protogerova.
"Ja nisam ubio Protogerova, ja sam samo naredio njegovu likvidaciju", kasnije je govorio Mihajlov.
To je bila varnica koja je pokrenula rat između Mihajlovista i Protogerovista. Pošto su se loše opremljeni i brojno nadjačani Protogerovisti priklonili Jugoslaviji, to je umešalo i Srbiju u ovaj rat unutar VMRO i u periodu između 1922. i 1930. godine poginule su hiljade srpskih zvaničnika i saradnika.
Saradnja sa fašistima i ustašama i ubistvo kralja Aleksandra
VMRO je imao kontrolu nad Pirinskom Makedonijom (Blagoevgradska oblast, današnja Bugarska) i ponašali su se kao država u državi. Koristili su tu teritoriju kao svoju bazi za napade na Jugoslaviju uz nezvaničnu pomoć Bugarske, a kasnije i fašističke Italije.
Tako su vremenom došli i do jako bliske povezanosti sa hrvatskim ustašama. Aktivisti VMRO izvršili su brojne atentate, uključujući i ubistvo kralja Aleksandra I Karađorđevića i francuskog šefa diplomatije Luja Bartua.
Sam Mihajlov je odabrao Velička Kerina, Bugarina koji je izvršavao smrtne kazne, da bude njegova uzdanica. Veličko, zvani Vlade, dobio je nadimak Černozemski - jer je one koje je VMRO osudio na smrt on predavao "černoj zemlji".
NE PROPUSTITE
Vođa hrvatskog ustaškog pokreta Ante Pavelić odlučio je da organizuje atentat na kralja, a za pomoć se obratio Vanču Mihajlovu. Tako je Pavelić upoznao Černozemskog koji je izvršio atentat i od posledica ranjavanja preminuo u kancelariji francuske službe bezbednosti.
Černozemski je bio stavljen na razpolaganje Paveliću i Hrvatima za bilo kakvu aktivnost protiv Jugoslavije, svakako u granicama zajedničke borbe za oslobođenje naših naroda iz kandža Beograda. Kralj Aleksandar bio je jedan od tih ciljeva. [...] Uništavanje Jugoslavije bila je žestoka želja svih naroda koji su joj bili nelegalno aneksirani, osim Srba - rekao je Vančo Mihajlov u intervjuu 1990. godine.
Beg od pravde i od Georgi Dimitrova
Nakon ubistva kralja Aleksandra Ivan Vančo Mihajlov živeo je u Turskoj, Poljskoj i Mađarskoj, a skrasio se u Zagrebu i to u periodu NDH, uživajući Pavelićevo gostoprimstvo u Zagrebu. Godine 1943. Mihajlov je inkognito otišao u Nemačku gde se sastao sa Hitlerom, Himlerom i još nekoliko lidera nacističke Nemačke.
Sudeći po dostupnim informacijama, Mihajlov je tada dobio "amin" da okupi tri bataljona dobrovoljaca koji bi dobili nemačko naoružanje i koji bi bili pod komandom Hajnriha Himlera. Međutim, kako nije uspeo da pridobije podršku lokalaca, Vančo je moraoda odbije ponudu da vodi nezavisnu marionetsku državu.
Godine 1944. Mihajlov je otišao u Italiju jer je bugarski komunistički lider Georgi Dimitrov naručio njegovo ubistvo. Novi režimi u Bugarskoj, Jugoslaviji i Grčkoj progonili su VMRO i njegove sledbenike kao izdajnike i fašiste.
U egzilu je napisao pregršt brošura i nekoliko knjiga, a negde se pojavljuje i informacija da je bio zaposlen na Radio Vatikanu. Malo pre smrti dao je prvi i poslednji intervju posle atentata na Karađorđevića. Umro je 1990. u 94. godini života, svega godinu dana pre proglašenja makedonske nezavisnosti.
Sahranjen je u Rimu.
Neki ga pamte kao izdajnika, neki kao heroja, a ime Vanča Mihajlova nose brojne ulice po bugarskim gradovima. Čak se i na obali Južnih Šetlandskih ostrva na Antarktiku nalazi stenovito uzvišenje Ratkov brežuljak - po jednom od Mihajlovljevih pseudonima.
Kurir.rs/Dnevno/A.L.
POGLEDAJTE BONUS VIDEO:
Stogodišnjica Oktobarske revolucije i teorije zavere!
