Da li ste se ikada zapitali zašto godina počinje 1. januara? Premda je Sunce u danima oko 1. januara najbliže Zemlji, taj konkretan datum nije povezan ni sa jednim određenim astronomskim događajem kao što su ravnodnevnice, kratkodnevnica i slično, ne obeležava kraj godišnjeg doba, a opet jedan je od ključnih kalendarskih dana, piše Newsweek.rs
Kao i većina stvari vezanih za računanje vremena, odgovor na to pitanje leži u starom Rimu. Ali pre nego što je Rim uopšte osnovan 21. aprila 753. godine pre nove ere, čovečantvo je računalo vreme, pravilo kalendare i pratilo kretanja nebeskih tela. Zato pre nego što stignemo do Rima, moramo da pogledamo šta se dešavalo u nekim ranijim civilizacijama.
Nekih 2000 godina pre Hrista, stanovnici drevne Mesopotamije uveli su običaj proslave nove godine. Tada je ovaj praznik padao na prolećnu ravnodnevnicu. Egipćani, Feničani i Persijanci preuzeli su ovaj koncept ali su datum pomerili na jesenju ravnodnevnicu. Poslednji su došli Grci koji su novu godinu slavili na dan kratkodnevnice.
Tek onda su na istorijsku scenu stupili nepobedivi Rimljani.
Prvi rimski kalendar napravio je Romul, mitski osnivač grada. Kalendar je bio lunarni, imao je 10 meseci koje su Rimljani prihvatili od susednog plemena Sabinjana, a mesec je trajao 29 ili 30 dana. Trajanje godine određeno je prema vremenu potrebnom ženi da na svet donese dete, odnosno prema trudnoći.
Prvi mesec mart, nosio je ime po bogu rata Marsu, april po boginji Afroditi (kasnije Venera), maj po boginji Maji, majci Merkura, jun po Jupiterovoj ženi Junoni, a ostali meseci dobili su ime po rimskim brojevima (Quintilis, Sextilis, September, October, November, December). Tako, zbog prvobitnog rimskog kalendara od deset meseci, dvanaesti mesec i danas nosi naziv deseti.
Kako Romulov kalendar nije pratio godišnja doba, jedan od najvećih pesnika antike, Publije Ovidija Nazon, napisao je: "Romul je bio vičniji maču nego zvezdama".
Nakon Romula, kralj Rima je postao Numa Pompilije. On je uveo Januar i Februar i tada je godina prvi put imala 12 meseci i trajala je 355 dana. Mesec januar dobio je ime po bogu Janusu.
Janus je jedan od najstarijih rimskih božanstava. Od "budnog vratara", odnosno boga vrata, Janus se pretvorio u boga svakog početka i prethodnika Jupiterovog. On je predstavljen sa dva lica i nešto kasnije je postao povezan sa principom mira. Njegov hram je imao dvoje vrata, koja su bila zatvorena kada je država bila u miru, a otvorena u vreme rata. Dva lica Janusa simbolično su uvek gledala u suprotnim pravcima, tačnije, unapred, ka novom i budućnosti, i unazad, ka onome što je prošlo.
U svom delu posvećenom rimskom prazničnom kalendaru, rimski pesnik Ovidije pita Janusa: "Zašto nisi postavio novu godinu u proleće kada se priroda budi i sve cveta?"
Bog mu odgovara: "Jer sredina zime je početak novog sunca i kraj starog. Apolon i godina kreću sa iste tačke".
Ovaj fragment svedoči o velikom astronomskom znanju drevnih Rimljana koji su znali da je u periodu oko 1. januara Sunce najbliže zemlji.
Ipak, u doba Rimske kraljevine, nije postajala nova godina kao takva, a nepoznato je kako su uopšte računali godine.
Tek sa proterivanjem kraljeva i uspostavljanjem Rimske republike, počele su da se računaju godine, ali po mandatima konzula (jedan od dva vladara Rimske republike čiji je mandat trajao godinu dana). Ni tada još 1. januar nije postao ono što je danas, jer je datum početka konzularnog mandata menjan nekoliko puta kroz istoriju.
Rimski kalendar je ostao manje više nepromenjen sve do vremena velikog Gaja Julija Cezara koji je 46. godine pne. kada je postao Pontifex Maximus, odnosno vrhovni sveštenik, sproveo reformu i napravio Julijanski kalendar, po kojem Srpska Pravoslavna Crkva do danas računa vreme. Inače, kao i imena meseci i kalendar nosi ime po latinskoj reči - kalende su označavale svaki prvi dan u mesecu.
Za razliku od prethodnih kultura, drevni Rimljani, ma koliko pobožni bili, ipak su usled svog neverovatnog prakticizma početak nove godine odredili ne prema prirodnim pojavama, već prema tada uspostavljenom početku magistrature konzula koje je prema ukazu Cezara određen za 1. januar.
Kako bi kreirao tačan kalendar, koji bi prevazišao problem ispadanja iz sistema godišnjih doba, Cezar se za pomoć obratio aleksandrijskom astronomu Sozigenu, koji ga je savetovao da se pređe na računanje prema solarnoj, umesto lunarne godine. Cezar je poslušao savet, odredio je da godina traje 365 i 1/4 dana, uveo je prestupnu godinu kako bi kalendar ostao tačan i promenio je ime sedmog meseca (Kvintilis) u Julius (odnosno) Jul po sebi. Njegov naslednik Oktavijan Avgust promenio je ime sledećeg meseca (Sekstilis), takođe prema sebi, u Avgust.
Proslava nove godine nestala je sa padom Rimskog carstva, delom zbog toga što je Cezar pogrešno izračunao da godina traje 365.25 umesto 365.242199, što je dovelo do zakašnjenja od 10 dana do 15 veka kada je papa Grgur napravio Gregorijanski kalendar, a delom zbog toga što je slavlje prvog januara smatrano paganskim. Nova godina je u Srednjem veku slavljena 25. decembra, na datum rođenja Hrista.
Tek sa papom Grgurom, svet se vratio 1. januaru kao početku nove godine i Rimljani su još jednom pokazali na koliko su načina uticali na svet u kojem živimo danas.
(Piše: Novak Lukovac)
Pogledajte još na portalu Newsweek.rs :
