Jugoslavija je pre tačno 56 godina prekinula diplomatske odnose s Izraelom kad je napao okolne arapske države.
Šestodnevni rat u kome je Izrael osvojio i okupirao velike delove arapske teritorije trajao je od 5. do 10. juna 1967. godine. Već 11. juna zamenik državnog sekretara za spoljne poslove Mišo Pavićević uručuje izraelskom ambasadoru Avigdoru Daganu protestnu notu da će ako Tel Aviv ne povuče svoje snage sa okupiranih teritorija Jugoslavija prekinuti diplomatske odnose sa Izraelom.
Aleksandar Lebl, dugogodišnji novinar Večernjih novosti i Borbe, opisao je u iscrnom radu "Prekid diplomatskih odnosa SFRJ–Izrael 1967. godine" susret Pavićevića i Dagana koji je održan u Državnom sekretarijatu u 22.30 sati i trajao pet minuta. Dagan je Pavićeviću rekao da će sa sadržajem note upoznati svoju vladu i obavestiti ga o njenom odgovoru.
Dva dana kasnije, 13. juna, kad je postalo jasno da Izrael neće povući svoju vojsku sa arapskih teritorija, došlo je do novog sastanka Pavićevića i Dagana u Državnom sekretarijatu SFRJ. Pavićević je "tačno u 15.10 sati" uručio izraelskom predstavniku notu o prekidu diplomatskih odnosa.
- Vlada SFRJ navodi da je Vlada Izraela ignorisala upozorenje Vlade SFRJ izrečeno u njenoj noti izraelskoj ambasadi u Beogradu od 11. juna i da je nastavila da preduzima aktivnosti koje jasno potvrđuju da vlada Izraela nastavlja da izvrši agresiju na arapske zemlje. Kao rezultat toga, Vlada SFRJ odlučila je da prekine diplomatske odnose između SFRJ i Izraela, ponovo ističući da odgovornost za sve posledice koje proizilaze isključivo snosi vlada Izraela - navodi se u noti.
Bilo je to vreme drugačijih suvereniteta u odnosu na današnje. Jugoslavija je već 1967. godine uživala status lidera Pokreta nesvrstanih, koji je okupljao većinu članica UN, a zahvaljujući tome je izgradila snažnu spoljnopolitičku poziciju koja joj je omogućila tako radikalan diplomatski potez prema Izraelu.
Jugoslovenski predsednik Josip Broz Tito čak je direktno pozvao rukovodstvo SSSR-a i drugih zemalja sovjetskog tabora da učine isto. To se i dogodilo. Diplomatske odnose sa Tel Avivom prekinuli svi članovi bloka osim Rumunije.
Da bi jugoslovenski potez bio jasniji potrebno je ukratko se osvrnuti na istoriju jugoslovensko-izraelskih odnosa od uspostavljanja Države Izrael 1948. godine do Šestodnevnog rata 1967. godine. Ovakva analiza pokazuje da se Jugoslavija nije protivila uspostavljanju Izraela i da su prvih nekoliko godina odnosi Beograda i Tel Aviva bili dobri. Kad je u aprilu 1947. formirana Specijalna komisija Ujedinjenih nacija za Palestinu (UNSCOP) Jugoslavija je bila među 11 članova komisije.
Sedam članica je bilo za podelu Palestine na jevrejsku i arapsku državu, tri zemlje su bile za jevrejsko-arapsku federaciju (Jugoslavija, Indija i Iran) dok je jedna članica bila uzdržana. Konačno, na Generalnoj skupštini UN 29. novembra 1947. godine, većina članica glasala je za podelu Palestine koju su podržale SAD i SSSR, pa je 14. maja 1948. David Ben-Gurion objavio Deklaraciju nezavisnosti u Tel Avivu, čime je odmah počeo prvi izraelsko-arapski rat jer arapske zemlje nisu pristale na zauzimanje nijednog dela palestinske teritorije. Arapske vojske su izgubile taj rat i tako je nastala država Izrael.
Jugoslavija je priznala Izrael već 19. maja 1948. godine. Ubrzo su uspostavljeni diplomatski odnosi i potpisan prvi trgovinski sporazum sa kojim su počeli da se razvijaju privredni, a potom i kulturni i drugi odnosi.
- U Jugoslaviji je vladalo pozitivno raspoloženje prema Izraelu kao državi, njegovoj politici i nastojanju da prihvati Jevreje koji su želeli da tamo žive. Posebna pažnja posvećena je kibucima kao socijalističkom obliku organizovanja u poljoprivredi. Studijske grupe su došle u Izrael iz Jugoslavije i vratile se sa povoljnim utiscima i ocenama - piše Lebl.
Navodi da je pogoršanje jugoslovensko-izraelskih odnosa sredinom 1950-ih zasnovano na negativnim ocenama jugoslovenskog rukovodstva o razvoju svetske situacije nakon završetka Drugog svetskog rata, karaktera Izraela kao države i njegovog mesta i uloge u svetu, ali i politike i konkretnih poteza njegove vlade.
Jugoslovenski komunisti su smatrali da se vodi ogorčena borba između imperijalističkih snaga, predvođenih SAD, koje teže da dominiraju svetom i ne biraju sredstva i slobodoljubivih snaga koje prvenstveno predvode komunisti, među kojima je prvi Sovjetski Savez, a koji su najvažniji zaštitnici i predstavnici malih država i država koje teže da se otrgnu od kolonijalnog jarma.
Posle raskida sa Staljinom 1948. godine, ta ocena se donekle promenila, pa se hegemonističke težnje pripisuju i Sovjetskom Savezu, dok prema SAD, odakle počinje vojna i ekonomska pomoć, kritika javnosti omekšava.
U takvoj konstelaciji, kako piše Lebl, Jugoslavija je smatrala stvaranje jevrejske države važnim događajem u antiimperijalističkoj borbi. A onda se percepcija promenila.
(Kurir.rs/Express/Najportal)
NE PROPUSTITE
