Dani Ermitaža u Srbiji, izložba „Petar Veliki i Srbija”
Car Petar Veliki (1672–1725) bio je najveći reformator u istoriji Rusije. Uspeo je da stvori moćnu državu koja je 1721. godine postala imperija. Nakon što je proglašen za prvog ruskog imperatora, počeli su da ga nazivaju Petrom Velikim. Sudbina mu je odredila posebnu istorijsku ulogu – da bude vladar poslednje pravoslavne zemlje koja je očuvala svoju nezavisnost. Hrišćanski narodi, nalazeći se pod vlašću Osmanskog carstva, Austrije i Venecije, u Petru su videli svog zaštitnika i oslobodioca. Sećanje na njega sačuvano je u srpskim narodnim predanjima i našlo je odraz u istorijskim radovima i književnim delima.
Ruski monarh je održavao veze sa Srpskom pravoslavnom crkvom, slao je velikodušne darove manastirima, unapređivao obrazovanje kod Srba i pomagao vođe nacionalnog oslobodilačkog pokreta. U svoju službu pozivao je ljude sa Balkanskog poluostrva, Srbe po poreklu. Mnogi od tih ljudi ostavili su zapažen trag kada govorimo o reformama i vojnim trijumfima Petra Velikog.
Najuticajniji Srbin na dvoru Petra Velikog je bio Sava Vladislavić Raguzinski. On je doprineo da se Rusija uključi u diplomatsku igru na Zapadnom Balkanu. Godine 1701. našao se u Istanbulu, gde je uspostavio kontakt sa ruskim poslanicima i postao njihov nezvanični agent. Zatim se preselio u Rusiju, gde je, obavljajući zadatke u diplomatskoj službi, zaslužio posebno poverenje Petra Velikog. Sava je pomagao u angažovanju Srba za rusku službu i u prikupljanju informacija o važnim spoljnopolitičkim pitanjima, aktivno je učestvovao u vojnim pohodima Petra Velikog i bio idejni pokretač ustanka Srba u Crnoj Gori i Hercegovini od 1711. do 1714. godine.
Od 1716. do 1722. godine boravio je u Veneciji gde je izvršavao različite Petrove naloge: učestvovao je u diplomatskim aktivnostima vezanim za podršku pravoslavlju i starao se o Rusima poslatim na školovanje. Tamo je kupovao i skulpture, po carevoj narudžbini, uključujući dela majstora iz 18. veka i antičke statue. Mnoge od njih se sada čuvaju u Ermitažu, a među njima je i jedno od svetskih remek-dela u kolekciji Ermitaža – „Venera iz Tauride”.
Nakon smrti Petra Velikog, od 1725. do 1728. godine Raguzinski je bio na čelu ambasade u Kini gde je potpisao sporazum o granicama i trgovini između dveju zemalja.
Petar Veliki je voleo more. Car je savladao profesiju kormilara i sam je, svojim rukama, gradio brodove.
Imao je viziju da Rusiju pretvori u pomorsku silu. Kako bi to postigao bili su mu potrebni stručnjaci za pomorstvo i brodogradnju. Godine 1697. Petar je ruske plemiće poslao u Mletačku republiku da se školuju kod iskusnog moreplovca Marka Martinovića, Srbina koji je otvorio prvu pomorsku školu na Balkanu u Perastu (današnja Crna Gora).
Petar je stvorio rusku vojnu flotu čija je snaga ubrzo bila dokazana u uspešnim bitkama tokom Severnog rata sa Švedskom (1700–1721). Godine 1714. odigrala se glavna pomorska bitka kod rta Gangut, koji se nalazi u južnom delu Finskog zaliva u Baltičkom moru, kad su ruske galije nadjačale švedske brodove. Petar, koji je direktno učestvovao u borbi, naročito se ponosio ovim uspehom. Među mornarima, koji su se posebno istakli u bici kod Ganguta, bio je Matija Zmajević, Srbin koji je živeo i službovao u Rusiji.
Među Petrovim saborcima bio je i pukovnik Mihajlo Ilić Miloradović čije ime se vezuje za Petrovu politiku pružanja podrške oslobodilačkim pokretima hrišćanskih naroda na Balkanu. Godine 1711. car ga je poslao u Srbiju, Crnu Goru i Boku kako bi ubedio tamošnje stanovništvo da podigne ustanak protiv Porte. Njegov praunuk, Mihailo Miloradović, postao je jedan od najvećih ruskih heroja rata sa Napoleonom i general-gubernator Sankt Peterburga.
U periodu kada je srpski narod bio lišen državnosti i potčinjen stranim vladarima, glavna karika koja je povezivala pravoslavne hrišćane sa Balkana sa Rusijom bio je patrijarh Arsenije III Čarnojević. Petrov odnos sa srpskim patrijarhom je omogućio da se podrška srpskim pravoslavnim crkvama, manastirima i narodu uzdigne na jedan novi nivo. Upravo je ruski monarh Petar Veliki bio taj koji je došao na ideju o slanju ruskih učitelja i školskih knjiga u srpske zemlje. Njegova diplomatija je uspostavljala direktne odnose sa hrišćanskim narodima iz tog regiona, štiteći svoju braću po veri.
Projekat „Petar Veliki i Srbija” će omogućiti detaljan uvid u razvoj odnosa između ruskog i srpskog naroda krajem 17. i početkom 18. veka.Posetioci izložbe će se naći u neobičnom prostoru koji spaja elemente klasične muzejske postavke sa savremenim multimedijalnim prikazima, stvarajući potpuno novo iskustvo doživljaja izložbenog sadržaja.
Centralno mesto na izložbi zauzima brod izgrađen direktno unutar Ruskog doma. On predstavlja aluziju na glavnu strast ruskog vladara – more, i oličava mlado carstvo koje je i po mirnom, i po uzburkanom moru istorije plovilo ka slavnoj budućnosti. Među eksponatima izložbe posetioci će moći da vide istorijska dokumenta i crkvene knjige, gravure, oružje i nautičke instrumente. Posebnu pažnju privlaće i portreti Petra Velikog nastali za njegovog života– replika slike Žan-Marka Natijea i „Srpski portret” (1881) koji se nalazi u manastiru Velika Remeta. Posetioci će takođe imati priliku da doslovno „stegnu caru ruku”, jer izložba obuhvata i odlivak Petrovog dlana.
Kustos izložbe „Petar Veliki i Srbija” je Natalija Bahareva, viši naučni saradnik, kustos Zbirke slikarstva 18. veka Odeljenja za istoriju ruske kulture u Ermitažu.
Projekat „Petar Veliki i Srbija” biće otvoren za javnost od 18. novembra 2025. do 30. januara 2026. Ulaz je besplatan. Radno vreme izložbe je isto kao i radno vreme Ruskog doma u Beogradu.
Promo