Sveta Petka je u srpskom Notr Damu prikazana obnaženih grudi: Boja za freske bila skuplja od zlata, oko crkve otkriveno više od 70 grobova (FOTO)
Bogorodičina crkva u Donjoj Kamenici po mnogo čemu je najneobičnija crkva u čitavoj Srbiji. Smeštena u centru sela koje je udaljeno 13 kilometara od Knjaževca i podno Stare planine, ova lepa srednjovekovna građevina i danas je prilično misteriozna i neistražena, a ono što se o njoj zna zapravo otvara mnogo više pitanja, nego što daje odgovora.
Sama arhitektura Bogorodičine crkve prilično je neobična i nekarakteristična za ove krajeve. Iako relativno malih dimenzija, građevina ima kupolu i sprat, ali i dva zvonika zbog kojih se stiče utisak mnogo veće građevine. Nastala je pod uticajem mešavine dva stila - vizantijskog i romanskog, a čitav izgled doneo joj je i nadimak - srpski Notr Dam, zbog neobičnog izgleda za pravoslavne crkve i zbog sličnosti sa crkvom Notr Dam u Parizu posvećenoj Presvetoj Bogorodici koja je sagrađena u gotskom stilu, piše Istorijski zabavnik.
Pogledajte u galeriji fotografije srpskog Notr Dama:
Da stvar bude interesantnija - ovo nije jedina neobičnost kada je u pitanju ova crkva.
Misteriozni ktitor
Crkva Presvete Bogorodice izgrađena je u prvoj polovini 14. veka, ali je njen ktitor nepoznat. Na osnovu ktitorske kompozicije zna se da je crkvu podigao Mihailo, a srpski istraživači misle da je crkvica zadužbina Mihaila Anđelovića, velikog vojvode despota Lazara Brankovića.
Postoji i priča da je crkvu sagradio Bela Uroš, brat despota i cara Mihajla III Šišmana, kao i mogućnost da je u pitanju bio neki lokalni plemić, a ne član vladajuće dinastije, pa zapravo pravi ktitor sve do danas ostaje nepoznat.
Kako je crkva nekada izgledala?
Bogorodičina crkva je decenijama bila u ruiniranom stanju. Tako je dočekala i početak 20. veka. Zabeleženo je da je 1932. znatan deo oltarskog prostora bio u ruševinama. Konzervatorski radovi i istraživanje okoline okončani su tek 1958. godine, a arheološka iskopavanja tada su otkrila nekropolu u blizini crkve iz perioda od 14. do 17. veka. Osim vrednih materijalnih nalaza oko same svetinje otkopano je i preko 70 grobova.
Zahvaljujući ktitorskoj kompoziciji sačuvanoj u donjem nivou crkve na kojoj se vidi njen nekadašnji izgled, zna se da je nekada imala i drvenu spoljnu pripratu sa spratom. Ona nije obnavljana, pa su od nje danas vidljivi samo kameni temelji.
Bogorodičina crkva u Donjoj Kamenici nalazi se pod zaštitom kao spomenik kulture od velikog značaja.
Freske u crkvi su pravi srpski biser
Ova crkvica poznata je i po specifičnim freskama od kojih su neke jedinstvene u čitavom pravoslavnom svetu.
Činjenica da je u njihovoj izradi korišćena vizantijsko plava govori o tome da ktitor ove crkvice nije štedeo na troškovima. Ova boja je tokom Srednjeg veka bila skuplja od zlata, pa je korišćena za oslikavanje samo najbogatijih crkava i manastira - Sopoćana, Studenice, Dečana, Gračanice… i Bogorodičine crkve u Donjoj Kamenici.
Osim izrade, i pojedini prikazi na freskama neobični su i posebni - Sveti ratnici Teodor Tiron i Teodor Stratilat prikazani su zagrljeni kako jašu na konjima, Tajna večera specifična je po rasporedu sedenja Hristosa i apostola, a u jednoj od kula nalaze se i freske iz ciklusa života i stradanja Svete Petke na kojima je svetiteljka prikazana obnaženih grudi što je jedinstveno u hrišćanskom svetu. U donjoj zoni crkve su i tri ktitorske kompozicije koje jasno pokazuju da je despot Mihailo zapravo bio ktitor ove Bogorodičine crkve.
- Na spratu priprate javljaju se scene iz života Svetog Nikole u severnoj kuli, kao i iz života Svete Petke u južnoj kuli. SvetePetke Rimske i Svete Petke Ikonijske, jedne postradale u drugom, a druge u četvrtom veku. One su detaljno prikazane sa scenama mučenja i ovo je jedinstven ciklus na Balkanu - ispričala je Milica Mihajlović, kustos i istoričar umetnosti iz Zavičajnoj muzeja u Knjaževcu.
Većini fresaka u donjem nivou crkve oštećena su lica, a smatra se da je ovo učinjeno za vreme turske vladavine ovim prostorima, ali postoje i tvrdnje da je reč zapravo o običaju koji korene ima u paganskom verovanju.
Naime, po ovome, osoba koja bi odlomila malter sa očiju freske, mogla bi da povrati vid ili izleči kakvu drugu bolest. Ako je ova teorija tačna, oštećenja su mogli napraviti i hrišćani koji su na taj način pokušavali da izleče neku svoju boljku.
Bonus video: Vernici na grobu patrijarha Pavla u manastiru Rakovica