Borba za ravnopravnost žena je vođena na mnogim poljima, ali je jedna od najvažnijih bitaka bila obrazovanje. Ženske osnovne škole koje su osnovane sredinom XIX veka pokrenuli su pojedinci, građanstvo i inteligencija, ne država.
Upravnica Više ženske škole Katarina Milovuk je bila prva Srpkinja koja je tražila pravo glasa – i to dva puta. Najpre se 1898. godine obratila Sudu opštine grada Beograda sa molbom da bude uvedena u birački spisak, a potom Senatu 1901. godine sa zahtevom da pravo glasa dobiju sve zaposlene žene koje se same izdržavaju ili izdržavaju i svoju porodicu.
Ova najobrazovanija Srpkinja tog vremena, nastavnica školovana u Rusiji koja je tečno govorila četiri jezika, bila je udovica bez dece , što joj omogućilo da u časovima dokolice „previše razmišlja o jednakosti muškinja i ženskinja“ (kako je obrazložio predsednik suda). Oba puta je bila odbijena, iako je pohvaljena što plaća porez, odnosno „ispunjava sve opštinske i državne obaveze”. I više od toga – Katarina Milovuk bila je upravnica i predavač na Višoj ženskoj školi u Beogradu, jedan od osnivača Beogradskog ženskog društva, autor nekoliko udžbenika i prevodilac književnih dela…
Ovo je jedna od mnoštva zanimljivosti iz knjige „Sestre Srpkinje” (Izdavačka kuća „Evoluta”), u kojoj autor dr Ana Stolić sa Istorijskog instituta osvetljava deo istorije feminizma na našim prostorima. Osim poznatih Srpkinja poput Nadežde Petrović, dr Drage Ljočić i kraljica Natalije i Drage Obrenović, ona je predstavila široj javnosti manje poznate ličnosti koje su presudno uticale na ostvarivanje ravnopravnosti žena (sestre Milica i Anka Ninković, Delfa Ivanić, Jelena Lozanić, Ljubica Luković…).
– Nastojala sam da razmotrim najvažnije pretpostavke pojave pokreta za emancipaciju žena, od intelektualnog okvira, preko pitanja obrazovanja žena, do odnosa države i prvih ženskih humanitarnih organizacija i patriotskih ženskih udruženja – kaže za naš list dr Stolić. Ona otkriva zaboravljene detalje o Beogradskom ženskom društvu, Kolu srpskih sestara, Srpskom narodnom ženskom savezu…
Bojana Ćebić Radić, urednica izdanja, objašnjava da je ovo prva istorija feminizma objavljena kod nas i da uz knjigu „Evropski feminizmi” autorke Karen Ofen čini celinu i osnovu za sagledavanje evropskog okvira srpskog feminizma.
– Ima mnogo vrednih istraživačkih i izdavačkih poduhvata u vezi sa ženskim pitanjem, ali u njima nije sagledavan fenomen feminizma u odnosu na evropski kontekst i stvaranje nacionalne države u Srbiji u 19. i na početku 20. veka. U tom smislu ova knjiga predstavlja novinu jer doprinosi saznanjima političke istorije Srbije, istorije njene elite, muškaraca i žena, kao i istorije nacionalizma u Srbiji koja bi bez uključivanja ženskog aspekta bila nepotpuna – ističe Ćebić-Radić.
Posebno je zanimljiv deo koji se bavi istorijatom obrazovanja Srpkinja. Nejednakost polova u toj oblasti, primećuje dr Stolić, vidljiva je od ustanovljavanja prvih ženskih osnovnih škola sredinom 19. veka, iza kojih nije stajala država, već ambicija malobrojnih predstavnika inteligencije i građanstva. Ideal školovane devojke mogao se svesti na rečenicu – da bude pismena, nauči strani jezik, ples, crtanje, ručni rad i osnove istorije i zemljopisa.
Radikalni zaokret načinio je ministar prosvete Stojan Novaković, koji je zakonom 1882. godine uveo obavezno osnovno šestogodišnje obrazovanje za svu decu. Pored toga se osnivaju i trogodišnje devojačke škole, kao neka vrsta zanatskih škola. Nekoliko godina posle „Novakovićevog zakona” broj ženskih osnovnih škola je sa 47 porastao na 130, dok je u narednih 15 godina bilo osnovano svega 35 novih škola.
Prema nastavnom planu sa kraja 19. veka, devojčice i dečaci su imali isti broj časova za predmete nauka hrišćanska, srpski jezik, zemljopis sa srpskom istorijom, računica sa geometrijskim oblicima, crtanje i lepo pisanje, ručni rad, pevanje i gimnastika. Jedino je poznavanje prirode bilo podeljeno na deo sa poukama iz poljoprivrede za mušku decu i na pouke za domaćice za devojčice.
Od 1873. direktori gimnazija su počeli da primaju i žensku decu, ali izuzetno i sa dozvolom samog ministra prosvete. Najviše gimnazijalki bilo je u Kragujevačkoj gimnaziji, a prva devojka upisana u Prvu beogradsku gimnaziju bila je ministrova rođaka Leposava Bošković.
Do Prvog svetskog rata, od 1.267 škola samo su 171 bile ženske. Posle mnogo kolebanja, 1905. otvorena je i prva ženska gimnazija u Beogradu, a nekoliko godina ranije i ženska učiteljska škola.
Od 1863. godine do početka 20. veka Viša ženska škola u Beogradu bila je jedina srednja škola za devojke, pod pokroviteljstvom nekoliko kneginja i kraljica (Natalije, Drage, Jelene Karađorđević). Njeno osnivanje su pratile rasprave o tome „da li će ona uticati na gubitak starih vrednosti srpskog društva”. Do 1913. ovu školu je pohađalo 23.000 učenica, uglavnom iz beogradskih činovničkih i trgovačkih porodica.
Uz mnogo otpora, 1905. godine otvoren je i Dom učenica srednjih škola za decu iz unutrašnjosti. Stasavale su generacije sjajnih žena koje su se kasnije dokazale u kulturi, umetnosti, ženskim udruženjima, pa i u „muškim“ profesijama, poput novinarke Mage Magazinović, lekarke Drage Ljočić, glumice Zorke Todosić…
Kada je reč o univerzitetu, do Prvog balkanskog rata indeks je imalo samo 117 devojaka, koje nisu dočekivane blagonaklono i nisu mogle da učestvuju u radu studentskih udruženja. Najčešće su upisivale Filozofski fakultet, a mali broj njih je odlazio na školovanje u inostranstvo.
Muškarac urednik „Domaćice“ Celokupan rad Beogradskog ženskog društva zabeležen je u „Domaćici“ (1879–1941), jedinom ženskom časopisu do Prvog svetskog rata, sa redovnim rubrikama poput higijene, gazdovanja, odevanja, nauke i zabave. Pošto prema Zakonu o štampi žena nije mogla da bude urednik novina, ovaj časopis je sve do 1935. uređivao muškarac. Mnoge novine su imale posebne rubrike i podliske namenjene ženama, a među njima su „Mali žurnal“, „Nedelja“, a kasnije i „Politika“. Najbrojnije vodeničarke, najmanje babica Krajem šezdesetih godina 19. veka u zanimanjima van poljoprivrede radilo je svega 29.000 muškaraca i 20.300 žena, i to najviše u kućnim zanatima, na poslovima prehrane, gde su najbrojnije bile vodeničarke. Trgovinom se bavilo oko 3.800 žena, a kao nadničarki i sluškinja je bilo 2.600 žena. Nova zanimanja, poput babice, tipografkinje i knjigovezničarke, obavljalo je tek oko stotinu žena.
(Kurir.rs/A.M./Politika)
NE PROPUSTITE
Bonus video:
