Zadužbina kneginje Milice, manastir Ljubostinja u blizini Trstenika, građena je od 1388. do 1405. godine. Na kamenom pragu vrata koja vode u hram uklesan je natpis: „Protomajstor Borović Rade“. To je potpis Radeta Neimara, znanog iz narodnih pesama, koji je zidao crkvu.
Posle Kosovskog boja i smrti kneza Lazara, njegova žena Milica povukla se u Ljubostinju i tu zamonašila, dobivši ime Evgenija. Prepustivši presto svom starijem sinu despotu Stefanu Lazareviću, ona je oko sebe u manastiru prikupila udovice vlastele poginule u boju na Kosovu. Između ostalih, u Ljubostinju je došla i Jelena, žena Uglješe Mrnjavčevića, rođaka cara Dušana, i zamonašila se pod imenom Jefimija. Ona je jedna od prvih žena u Srbiji koja se bavila književnošću i umetnošću, a u Ljubostinji je izvezla u zlatu, na svili, čuveni pokrov sa pohvalom knezu Lazaru, kao dar manastiru, koji se danas nalazi u Muzeju Srpske pravoslavne crkve u Beogradu.
Obe su, i Milica i Jelena Mrnjavčević, kao monahinje sahranjene u Ljubostinji, a grobovi im se i danas tamo nalaze.
Ima nekoliko dokaza da je manastir bio aktivan i da se u njemu služilo sve do poslednjih decenija XVII veka: na njegovim zidinama nalaze se zapisi iz 1643. i 1673. godine. Tokom Austrijsko-turskog rata 1788-1791. godine i Ljubostinja se našla u granicama od Turaka oslobođene teritorije nazvane Kočina krajina. Manastir je svesrdno pomagao vojsku kapetana Koče Anđelkovića, pa su ga Turci 1788. godine, kad je Krajina propala, spalili i razjurili monahe.
Poslednji put veći radovi na obnovi rađeni su u prvim godinama XX veka, ali na nesreću - nestručno: kamena fasada crkve je tada spolja omalterisana, a neki detalji njene arhitekture potpuno su izmenjeni.
Freske u Ljubostinji samo su delimično očuvane, ali je njihov značaj veliki za proučavanje materijalne kulture onoga vremena, jer su na njima tačno zabeležena odela, nakit i insignije vladara.
Danas je Ljubostinja ženski manastir koji čuva i održava oko pedeset monahinja.
Manastir Manasija blizu Despotovca smatra se jednim od najznačajnijih spomenika srpske srednjovekovne kulture i najvažnijom građevinom podignutom u stilu „Moravske škole“.
Zadužbina je despota sina kneza Lazara i kneginje Milice, Stefana Lazarevića, a njeno zidanje počelo je 1407. i trajalo je do 1418. godine.
Konaci i manastirska crkva posvećena Svetoj Trojici opasani su visokim i debelim kamenim zidovima koji su služili za odbranu. Ovu utvrđenu celinu dopunjavalo je jedanaest kula na zidinama. Najjača i najveća među njima, ili donžon kula, mesto poslednje odbrane, poznata je danas kao Despotova kula.
U letopisima iz 1456. godine pominje se da je Manasija strašno stradala u požaru, a 1458. godine osvojili su je Turci, godinu dana pre konačne propasti srpske države. Zavojevači su je koristili kao utvrđenje i čak su radili na njenoj obnovi, dozvolivši da u manastru ostanu i dva monaha. Ima naznaka da je Manasija izvesno vreme u XVI veku služila i kao džamija.
Novi život manastira, koji traje do danas, počeo je rekonstrukcijom 1844. godine, a određeni radovi vršeni su i krajem XIX veka. Nesmotrenom odlukom iz 1929. godine, donetom da bi se sprečilo propadanje, porušeni su gornji delovi kula, poravnati su zidovi i sve je odozgo zaliveno betonom. Na taj način zauvek su uništeni materijalni ostaci za njihovu obnovu. Savremeni konak za sestrinstvo manastira (Manasija je od 1954. godine ženski manastir) sazidan je 1977, a konak za goste sa bibliotekom i svečanom trpezarijom 1984. godine.
Iako teško oštećen, živopis Manasije spada u red najvećih dometa srpskog srednjovekovnog slikarstva. Od očuvanih fresaka najzanimljivija je Ktitorska kompozicija na kojoj despot Stefan drži u jednoj ruci povelju osnivanju, a u drugoj model manastira. Na toj fresci je on u vladarskim odorama sa vladarskim insignijama.
Gde je sahranjen Stefan
TAJNA DESPOTOVOG GROBA
Tokom radova na rekonstrukciji crkve u Manasiji početkom XXI veka, otkriven je grob na mestu gde su u Studenici i u Kraljevoj crkvi u Sofiji grobovi Stefana Nemanje, odnosno Milutina. Na osnovu toga, zaključeno je da je u Manasiji sahranjen ktitor despot Stefan Lazarević. I DNK analiza tih ostataka potvrdila je sa 99,9378 odsto tačnosti da se radi o sinu kneza Lazara. Neki istraživači, međutim, tvrde da su to ostaci mlađeg Lazarevog sina Vuka, a da je Stefan sahranjen u Koporinu kod Velike Plane.
Kurir / Momčilo Petrović
Foto: Shutterstock
NE PROPUSTITE
