VIŠE OD TRIDESET GODINA I JOŠ TOLIKO POLITIČKIH KLIMA: Najstarije i najznačajnije stranke u Srbiji, kratka istorija i gde su sada!

Višestranačje je prisutno u Srbiji već 33 godine. Tokom tog perioda, srpska politička javnost se susrela sa više od 500 političkih stranaka koje su nudile najrazličitije programe i dolazile sa svakog kutka političkog spektra.

Trenutno je u Srbiji aktivno 125 političkih stranaka, koliko ih je upisano u Registar.

Prema članu 2, Zakona o političkim strankama, one se definišu kao "politička stranka u smislu ovog zakona je organizacija građana slobodno i dobrovoljno udruženih osnovana radi ostvarivanja političkih ciljeva demokratskim oblikovanjem političke volje građana i učešća na izborima".

Takođe, ono što nikako ne sme da se zaboravi i izostavi, jeste činjenica da su mnoge političke stranke u Srbiji i manjinske stranke, koje se po članu 3 istog Zakona definišu na sledeći način:

- Politička stranka nacionalne manjine u smislu ovog zakona je politička stranka čije je delovanje, pored obeležja iz člana 2. ovog zakona, posebno usmereno na predstavljanje i zastupanje interesa jedne nacionalne manjine i zaštitu i unapređenje prava pripadnika te nacionalne manjine u skladu sa ustavom, zakonom i međunarodnim standardima, uređeno osnivačkim aktom, programom i statutom političke stranke - stoji u tekstu.

Kao što je već rečeno, postojale su mnoge stranke u novijoj političkoj istoriji Srbije. Mnoge su se ugasile ili postale deo drugih stranaka. Shodno sa tim, mnoge stranke su i nastale odvojivši se od matične stranke zbog internih neslaganja. Danas ćemo se osvrnuti na najdugovečnije stranke u Srbiji, kao i na fakcije koje su nastale unutar stranke, a koji su često dovodili do dramatičnih raskola.

Demokratska stranka

Nastala 3. februara 1990. godine u osvit višestranačja u Srbiji. Naglašavali su da nastavljaju tradiciju Demokratske stranke koja je postojala u međuratnom periodu, ali nikada nije dobila status pravnog naslednika te stranke.

Tokom svoje istorije preživela je mnogobrojne raskole, od kojih je prvi bio već 1992. godine kada se nekolicina članova predvođenih Vojislavom Koštunicom odvojilo od stranke i formiralo Demokratsku stranku Srbije (DSS). Kasnije se i od samog DSS-a odvojila Demohrišćanska stranka Srbije, predvođena Vladanom Batićem.

Devedesetih godina se jedno krilo DS-a, pod nazvom Demokratski centar, odvojilo od stranke, predvođeno jednim od osnivača DS-a, Dragoljubom Mićunovićem. Demokratski centar se spojio nazad sa DS-om 2003. godine.

DSS je u međuvremenu preimenovana u Novu demokratsku stranku Srbije (NDSS).

Od DS-a se 2005. godine odvojila i Liberalno-demokratska partija (LDP) predvođena Čedomirom Jovanovićem.

Poslednji značajniji raskol u DS-u desio se 2014. godine, kada je bivši i dugogodišnji predsednik stranke, kao i države, Boris Tadić, osnovao Socijaldemokratsku stranku, čime je povukao sa sobom jedan deo članstva DS-a.

Danas, DS je jedna od opozicionih stranaka u Narodnoj Skupštini. U trenutku pisanja ovog teksta broji devet poslanika, predvođenih predsednikom stranke Zoranom Lutovcem.

Srpski pokret obnove

Osnovan 14. marta 1990. godine, SPO se zalagala za konzervativne i tradicionalističke vrednosti.

Prvi veliki raskol se dogodio dok je stranka još bila u povoju, kada je jedan od dvojice osnivača, Vojislav Šešelj, napustio stranku i, nedugo zatim, osnovao Srpsku radikalnu stranku o kojoj će kasnije biti reči. Time je nastalo veliko rivalstvo između njega i drugog osnivača, koji i danas vodi stranku, Vuka Draškovića.

Druga velika podela stranke se dogodila 1998. godine, kada se radikalnije, desno orijentisano krilo, predvođeno tadašnjim potpredsednikom stranke, Velimirom Ilićem, odvojilo od SPO, osnovavši stranku pod nazivom Nova Srbija.

Nekoliko godina kasnije, tačnije 2005. godine, devet (od ukupnih 13) poslanika SPO-a u Narodnoj Skupštini, predvođeni Vojislavom Mihailovićem i Veroljubom Stevanovićem, se odvajaju i osnivaju Srpski demokratski pokret obnove. Stranka prestaje sa radom 2010. godine nakon sukoba između Mihailovića i Stevanovića.

Poslednji raskol u stranci se dogodio 2017. godine. Tom prilikom je osnovan Pokret obnove Kraljevine Srbije, koji su osnovali nezadovoljni članovi SPO-a predvođeni Žikom Gojkovićem. 2021. godine u POKS-u dolazi do raskola kada jedan deo stranke bira Gojkovića kao predsednika, a drugi deo stranke bira Vojislava Mihailovića (osnivača SDPO-a). 2022. godine Ustavni sud u Beogradu utvđuje da je Mihailović jedini legitimni predsednik Pokreta.

Što se SPO-a tiče, oni u trenutnom sazivu Skupštine imaju dva člana i nalaze se u okviru izborne liste "Aleksandar Vučić - Zajedno možemo sve". Predsednik stranke ostaje Vuk Drašković.

Srpska radikalna stranka

Osnovana 23. februara 1991. godine spajanjem Srpskog četničkog pokreta kog je predvodio Vojislav Šešelj i Narodne radikalne stranke koju je predvodio Tomislav Nikolić.

Pored toga što je prisutna u Srbiji, stranka je bila prisutna i u BiH i Crnoj Gori. Godine 2004. krilo SRS-a, pod nazivom "Srpska radikalna stranka - 9. januar" sa sedištem u Bijeljini, odvojilo se od matične stranke, ali je i dalje imalo podršku Vojislava Šešelja. Ipak, taj ogranak SRS-a je 2018. spojen sa BiH ogrankom Srpske napredne stranke.

Najdramatičniji raskol u novijoj političkoj istoriji Srbije, dogodio se 2008. godine kada je jedan od osnivača stranke, Tomislav Nikolić, napustio stranku i osnovao novu, Srpsku naprednu stranku. Njemu se ubrzo pridružio i jedan od ključnih članova SRS-a, Aleksandar Vučić. Sa njima se novoj stranci pridružio veliki broj članova, čime je SRS značajno oslabljena. U tom periodu, suđenje Vojislavu Šešelju u Haškom tribunalu je još uvek bilo u toku.

Šešelj je i danas predsednik stranke, koja je trenutno vanparlamentarna.

Socijalistička partija Srbije

Osnovana 17. jula 1990. godine kao pravna naslednica Saveza komunista Jugoslavije i Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije, predvođena Slobodanom Miloševićem.

Period vladavine te stranke, tokom 90-ih godina, bio je propraćen mnogobrojnim kontroverzama, ratnim stanjem i hiperinflacijom. Opozicija je organizovala više masovnih protesta, koji su na kraju i koštali SPS vlasti.

SPS nije doživljavala dramatične raskole unutar svoje strukture, ali je bila stranka koja je bila najbliža kolapsu, nakon 5. oktobra 2000. godine, kada su napustili vladajuće pozicije nakon dugog niza godina i suočili se sa dramatičnim padom u popularnosti.

Predsednik stranke, Slobodan Milošević, uhapšen je i poslat u Haški tribunal gde je i preminuo 2006. godine. Njega je zamenio Ivica Dačić koji je započeo dugu i mukotrpnu obnovu stranke čiji su ugled i kadar bili u ruševinama.

2005. godine, bivši članovi SPS-a, uglavnom penzioneri, osnivaju Partiju ujedinjenih penzionera, poljoprivrednika i proletera Srbije – solidarnost i pravda. Njen osnivač bio je Jovan Krkobabić, koji je preminuo 2014. godine i na mestu predsednika ga menja njegov sin Milan Krkobabić. PUPS već godinama ima blisku saradnju sa SPS-om.

Koalicija predvođena SPS-om uspela je da se vrati u mehanizam vladajuće strukture već 2008. godine i da se u njemu zadrži do danas. Predsednik stranke, Ivica Dačić je bio odgovoran za nekoliko ministarskih pozicija tokom godina.

SPS u ovom trenutku broji 22 poslanika u Narodnoj Skupštini i deo su vladajuće većine.

Liga socijaldemokrata Vojvodine

Osnovana 14. jula 1990. godine od strane bivših članova Saveza komunista Vojvodine koji su odbili da pristupe SPS-u, najviše zbog protivljenja ratnoj politici za koju se zalagao SPS.

Kao stranka koja nikada nije imala infrastrukturu i masivnu birokratiju iza sebe, kao neke od prethodno pomenutih stranaka, nije doživljavala raskole unutar svojih redova. Njihova politika je uglavnom ostala ista, a to je što veća autonomija za Vojvodinu unutar granica Srbije.

Predsednik LSV-a je od osnivanja bio Nenad Čanak, koji se sa te pozicije povukao u novembru 2022. godine, a zamenio ga je Bojan Kostreš.

Stranka je trenutno van Narodne Skupštine.

Kurir.rs