HEROINA: Diana Budisavljević je do smrti ćutala o spasavanju više od 10.000 srpske dece iz ustaških logora!

Pre više od 70 godina skoro čitavu planetu je zahvatio užas poznat kao Drugi svetski rat. U aprilu 1941. godine došla je na red i mala kraljevina Jugoslavija. Drugi svetski rat se smatra najkrvavijim sukobom u istoriji, a broj ljudskih žrtava se procenjuje na 55 miliona, iako tačan broj stradalih verovatno nikad neće biti utvrđen. Svedoci smo da teška vremena iznedre velike heroje, pa tako ni ovaj rat nije izuzetak u tome. Jedan od tih heroja bila je i Diana Budisavljević.

Austrijanka velikog srca

Diana se rodila u porodici Obekser 15. januara 1891. godine u Inzbruku, u Austriji. Osnovnu i srednju školu završila je u rodnom gradu, a da ima veliko srce, pokazala je početkom Prvog svetskog rata, kad je upisala kurs za medicinske sestre i negovateljice da bi pomagala ranjenicima. Baš tu, na jednom od predavanja, upoznaje svog budućeg supruga, doktora Julija Budisavljevića. Venčali su se u Inzbruku 1917. godine, a 1919. godine sele se u Zagreb, gde su živeli do 1972, kad se vraćaju u njen rodni grad. Imali su dve ćerke, Jelku i Ilsu.

Do svoje 50 godine Diana je živela običnim porodičnim životom, ali te 1941. godine rat koji je uveliko besneo postao je stvarnost i za stanovnike Hrvatske, a diskriminacija Srba, Jevreja i Roma postala je svakodnevica. U oktobru te godine već je veliki broj srpskih muškaraca, žena i dece bio zarobljen, a u čitavoj Hrvatskoj nije postojala nijedna organizacija koja je imala bilo kakvu akciju prikupljanja pomoći za njih, zbog čega Diana započinje svoj humanitarni rad. Prvobitna namera je bila da se skupljaju mesečni novčani prilozi, ali to je ubrzo postalo mnogo više i preraslo je u najveću akciju pomoći srpskom stanovništvu, a prvenstveno ženama i deci.

Akcija prikupljanja pomoći koju je pokrenula nazvana je „Akcija Diane Budisavljević”, a pomoć u vidu odeće, obuće, hrane, lekova, higijenskih potrepština i novca Diana i njeni saradnici su slali u logore pomoću lokalne jevrejske zajednice u Zagrebu koja je imala dozvolu da pomaže logorašima.

Kad je čula o torturi dece u logoru Loborgrad, Akcija u julu 1942. godine prerasta u akciju spasavanja iz logora dece, uglavnom srpske nacionalnosti.

Ko spase jedan život, spasao je celi svet

Kako za Kurir kaže hrvatska istoričarka dr Nataša Mataušić, koja je godinama spremala doktorsku disertaciju o Diani, zahvaljujući akciji spaseno je više od 10.000 dece iz koncentracionih logora, ali tačan broj je teško utvrditi.

- Utvrđivanje tačnog broja srpske dece koja su preuzeta iz logora i tako spasena od sigurne smrti, kao i one koja su umrla nakon preuzimanja enigma je koja nikad neće biti rešena. Razlog tome je nedostatak pouzdanih izvora. Svi moji proračuni i njihovo upoređivanje nemaju za rezultat konačne i pouzdane brojeve, ali su zasigurno njima najbliži. Diana je lično učestvovala u preuzimanju 4.306 deteta iz ustaških logora, ali svaka rasprava o broju spasene dece je suvišna. Misao upisana u drevnom jevrejskom Talmudu: „Ko spase jedan život, spasao je celi svet” devalvira svaki pokušaj tačnog utvrđivanja broja spasene dece, iako je i on važan, ali ne kao činjenica kojem se vrednuju građanska „Akcija Diane Budisavljević” i ona lično - smatra Mataušićeva.

Prvu decu Diana je spasla početkom jula 1942. godine iz logora Stara Gradiška uz pomoć kapetana nemačke vojske Gustava fon Kocijana, od koga je dobila pismenu dozvolu da odvede decu, a kasnije tokom jula i avgusta spasena su i deca s Mlake, Jablanca i Košutarice, kao i iz logora Jasenovac, poznatog i kao logor smrti. U avgustu dobija dozvolu da decu da na čuvanje porodicama u Zagrebu i seoskim zajednicama.

Susret s Titom

Rodbinska veza doktora Julija Budisavljevića i Jovanke Broz

Devojačko ime Jovanke Broz bilo je Budisavljević, međutim, njena rodbinska veza s Julijem Budisavljevićem je bila vrlo daleka. Naime, radi se o dva odvojena ogranka roda Budisavljević; Jovankin ogranak je bio iz ličkog sela Pećani nedaleko od Korenice, dok je Bude Budisavljević (otac Julija) svoju mladost proveo u Senju. Takođe, Diana i Julije su bili na prijemu kod Josipa Broza Tita u vili Zagorje 1969. godine, a tačan razlog prijema je i danas nepoznat.

(Informacije preuzete iz knjige Nataše Mataušić „Diana Budisavljević. Prešućena heroina Drugog svjetskog rata”)

- U Zagreb 11. maja 1942. godine dolazi prvi transport sa 650 dece iz logora Stara Gradiška. Već 14. jula dolazi drugi transport sa 700 dece, takođe iz Stare Gradiške. Nakon dve nedelje, 29. jula 1942. Diana ponovo putuje po decu u sabirne logore Mlaku, Jablanac i Košutaricu. Kasno uveče 30. jula 1942. prvi transport sa 850 dece iz sabirnog logora Jablanac krenuo je prema Zagrebu. Dana 2. avgusta 1942. godine ponovo je na putu za Mlaku. Nakon preuzimanja 906 dece iz sabirnog logora u Mlaci, Diana ih sa dve sestre Crvenog krsta prati do Siska. U Sisku je zadržano 800 dece, a ona najmlađa i najbolesnija, njih 106, nastavljaju put za Zagreb. Iz Siska se isti dan vraća u Jasenovac i 4. avgusta 1942. godine ponovo za Mlaku i Košutaricu. Poslednji transport sa 1.200 dece iz ova dva sabirna logora stigao je u Sisak 6. avgusta. Nezavisno od ovog organizovanog preuzimanja dece u pratnji ustaških vojnika došla su još dva transporta s decom iz logora Stara Gradiška. Iz logora Jasenovac i Stara Gradiška, te sabirnih logora Mlaka, Jablanac i Košutarica preuzeto je 7.277 dece. A tome još svakako treba pridodati i oko 400 dece mlađe od 14 godina koje je Diana spasla iz transporta muškaraca, žena i dece koji su u junu 1942. preko Zagreba, a iz logora Jasenovac i Stara Gradiška, slani na prisilni rad u Nemačku - navodi dr Mataušić.

Knjiga Nataše Mataušić

Istraživanje trajalo 20 godina

l Nataša Mataušić je istoričarka zagrebačkog Hrvatskog istorijskog muzeja koja je u februaru 2020. godine odbranila na Filozofskom fakultetu u Zagrebu doktorsku disertaciju „Diana Budisavljević i građanska akcija spašavanja djece - žrtava ustaškog režima”. Dr Mataušić je za Dianu saznala 2002. godine, a samo istraživanje za disertaciju trajalo je, s prekidima, skoro 20 godina. U septembru je izašla i knjiga „Diana Budisavljević. Prešućena heroina Drugog svjetskog rata”, koju je objavila „Laguna”. Delo se bazira na disertaciji, koja je presložena i uređena tako da bude čitljivija široj publici.