POMPEJA - "GRAD MRTVIH"! Na početku nove ere prekrio ga pepeo Vezuva: Otkopan posle 18 vekova i postao najveće otkriće antičkog nasleđa (FOTO)

Italija je zemlja pronalazaka i otkrića, kulturna velesila, globalni centar umetnosti, muzike, književnosti, nauke, tehnologije i mode. U njoj ima najviše mesta koja su uvrštena u svetsku baštinu (čak 58) i najposećenija je turistička zemlja na svetu.

Posle vekova osvajanja, političkih i teritorijalnih podela i ratova, stranih dominacija, prvo Španije, zatim Austrije, zatim i francuske okupacije, 17. marta 1861. uspostavljena je Kraljevina Italija.

Najveći i glavni grad Italije danas je Rim, drugi po veličini i centar industrije je Milano, dok je treći Napulj, koji broji oko milion stanovnika.
Ime je dobio od grčkih reči „nea” i „polis”, što znači „novi grad”, nalazi se u Napuljskom zalivu Tirenskog mora, u središtu regije Kampanja. Na 20 kilometara istočno od grada, čije je staro jezgro pod zaštitom Uneska, uzdiže se vulkan Vezuv, koji je u samom vrhu turističkih atrakcija na planeti.

Najopasniji vulkan na svetu

Vezuv je nastao kao rezultat sudara afričke i evroazijske ploče. On je deo grupe vulkana koji čine Kampanijski vulkanski luk, u koji spada mnogo manjih vulkana. Svojevrsne zalihe lave nalaze se u Napuljskom zalivu, a osim Vezuva, iz njega se „napajaju” vulkani Kapri i Iskija. To dopunjava činjenicu da je Napulj grad na izuzetno nezavidnoj seizmičkoj poziciji. Seizmika na čitavom području se pomno prati iako je poslednja erupcija Vezuva bila davne 1944. godine. On se smatra jednim od najopasnijih vulkana na svetu jer je sklon eksplozivnim (plinijskim) erupcijama. Uz to, u njegovoj okolini živi oko 3.000.000 ljudi, i to je najgušće naseljena vulkanska regija na svetu.

U podnožju Vezuva nalazi se Pompeja, mesto koje godišnje poseti više od četiri miliona ljudi, što ga čini najposećenijim arheološkim nalazištem na svetu. A zašto je taj antički grad toliko poseban?

Grad je osnovalo italsko pleme Oski u šestom veku pre nove ere na ušću reke Sarno u Tirensko more i punih 700 godina u njemu je živelo oko 20.000 ljudi. Bio je važan trgovački grad i saobraćajni čvor.

Sva je prilika da niko nije znao da živi u podnožju vulkana, koji je, ruku na srce, u tom trenutku bio miran čitavih 1.800 godina, sve do 24. avgusta 79. godine nove ere. Manji potresi i povremeni gasovi koje je Vezuv ispuštao nisu uznemiravali ovaj bogati grad. Ni kad su usahli svi bunari u gradu, niko nije smatrao da dolazi katastrofa.

Jedan od očevidaca erupcije 79. godine bio je Plinije Mlađi, koji je ceo događaj opisao u pismu Tacitu. On je naveo da je iz Vezuva suknuo veliki plamen, a zatim i crni oblak u obliku šišarke, koji je prekrio sunce. Pojava koju Plinije opisuje zapravo je proklastični oblak, koji se sastoji od pregrejanih gasova, pepela i kamenja koje vulkan izbacuje pod velikim pritiskom. On je opisao da se zemlja tresla i da su na moru bili ogromni talasi, što implicira da je zemljotres izazvao i cunami.

Erupcija trajala tri dana

Datum erupcije je kasnije bio predmet rasprave, pa je ona smeštana u oktobar ili novembar jer su pronađeni ostaci jesenjeg voća. To tumačenje je pripisano greškama u prepisivanju dokumenta tokom 15. veka, ali se 24. avgust i dalje smatra datumom katastrofe.
Na Pompeju je padalo kamenje koje je počelo da ruši više spratove građevina. Erupcija je, prema nekim podacima, trajala između jednog i tri dana, a grad je prekrio pepeo u visini od oko šest metara. Ipak, najveći broj ljudi preminuo je od otrovnih gasova, a njihova tela su ostala praktično konzervirana ispod pepela.

Neki zapisi govore da je početak erupcije bio rano ujutru, ali da ljudi nisu hteli da beže jer su želeli da sačuvaju svoje bogatstvo. Kad se situacija pogoršala, što je verovatno bilo oko podneva, više nije bilo vremena za bežanje. Tog dana je duvao i vetar, koji je gasove i pepeo nosio pravo ka gradu, što je doprinelo razmeri tragedije.

Pretpostavlja se da se spaslo tek nešto više od 2.000 ljudi, a tačan broj umrlih niko nije uspeo da utvrdi. Grad je utihnuo i bio skriven narednih 18 vekova.

Prva iskopavanja

Arheolozi danas veruju da su neki stanovnici koji su preživeli erupciju, a koji nisu imali sredstva da započnu život drugde, počeli da se vraćaju u Pompeju. U to vreme se u spisima pojavljuje kao „nesigurna naseobina”, neka vrsta logora ili geta, gde su dolazili oni koji nisu imali gde. Pretpostavlja se da su živeli bez infrastrukture, u ruševinama viših spratova zatrpanih kuća, gde su tražili vredne predmete.
Antički koreni su oduvek bili važni Evropljanima, ali sve do otkrivanja Pompeje nisu imali jasan uvid i stvarnu sliku onoga šta je zlatno antičko doba zapravo bilo.

Za postojanje, pa i položaj ovog grada saznalo se 1599. godine, ali je arheološko istraživanje sačekalo još narednih 150 godina.
Kad su 1748. počela prva iskopavanja pod upravom kralja Šarla Burbonskog, cilj je bio da se pronađe što više dragocenosti i umetnina, koje je kralj želeo da stavi u svoju napuljsku rezidenciju.

Na početku se smatralo da je pronađen grad Stabija, a tek 1763. je pronađena tabla sa nazivom Pompeja.

U prvim iskopavanjima mnogo je fresaka uništeno jer su ih pronalazači nespretno skidali sa zidova i prenosili na druga mesta. Nakon toga su počele da se otkrivaju vile, kao što su Vila Ciceron i Vila de Đulija Feliče, ali su ponovo zatrpavane jer ljudi koji su radili na nalazištu očigledno nisu znali šta treba da urade sa pronalascima.

Otac arheologije i istorije umetnosti Johan Joakim Vinkelman pobunio se protiv nestručnog vođenja potrage. U istraživanje su se potom uključili arheolozi Karl Veber i Frančesko dela Vega, koji su vodili detaljne zapise i crtali skice svega što je pronađeno.

Do kraja 18. veka otkrivene su dve velike oblasti - Kvartijere dei Teatri sa Izdinim hramom i glavna ulica Via dele Tombe, u kojoj se nalazila najveća vila Diomeda.

Tokom francuske vladavine u pokrajini Napulj (1806-1815) iskopavanje je postalo organizovanije i vodili su ga školovani stručnjaci, a na terenu je bilo oko 1.500 radnika. U tom periodu su pronađeni Forum, terme, Kasa di Pansa, Kasa di Salustio i Kasa del Kirurgo i više-manje je završeno istraživanje zapadnog dela Pompeje.

Trenutna smrt

Dolaskom Đuzepa Fjorelija 1860. godine promenjen je pristup iskopavanju. Njegovi prethodnici su prvo iskopavali ulice, pa su kućama pristupali od temelja, što je uništilo mnoge predmete. Fjoreli je napravio topografiju grada, pa je kopao odozgo. On je ustanovio da unutar kuća postoje šupljine u kojima su bila tela stradalih. Vulkanski materijal se stvrdnuo oko leševa, koja su vremenom propala i nestala, ali su šupljine ostale kao svojevrsni kalup. Fjoreli je počeo da pravi odlivke od gipsa koji su poprimali ljudske i životinjske oblike tela u času smrti. Veruje se da je njihova smrt bila trenutna, a na odlivcima se vide izrazi lica, emocije, pa čak i frizure. Nekoliko njih možete videti i danas na nalazištu, a jedan broj se čuva u Arheološkom muzeju u Napulju, kao i veći deo upotrebnih predmeta, nakita, manjih statua...

Krajem 19. veka Pompeja je bila mesto na koje su dolazili studenti i stručnjaci iz cele Evrope. August Mau je, na primer, uspeo da kategoriše pompejsko slikarstvo po stilovima, a jedna freska je, pretpostavlja se, predstavljala preteču čuvene italijanske pice i to sa pesto sosom!

Otkriće očuvanog antičkog grada bilo je glavna tema na svim evropskim univerzitetima i u intelektualnim krugovima. Pompejska arhitektura počela je da biva rekonstruisana u domovima evropskih plemića, kao i otkriveni enterijeri vila, a u svetu mode kopirali su se nakit, frizure i dekorativna umetnost. Dah antičkog uticaja osećao se na tlu kontinenta tokom celog stoleća.

Ne postoji tačan datum kad je Pompeja zvanično otvorena za posetioce, već je to bio postepen proces tokom 18. i 19. veka. Znatan porast posetilaca zabeležen je posle puštanja u rad železnice koja je povezala Napulj i Pompeju 1840. godine.

Radovi na lokalitetu i danas traju, delovi grada se povremeno zatvaraju za turiste, a od novembra ove godine ograničen je broj posetilaca na 20.000 dnevno zbog bezbednosti i očuvanja nalazišta.

Značajniji objekti stavljeni su pod nadstrešnice kako bi se zaštitili, pre svega, freske i mozaici, ali to ne remeti užitak šetnje po najočuvanijem antičkom gradu na planeti.

Kako se živelo u Pompeji pre erupcije: Letovalište s restoranima brze hrane i javnim kućama

Pre erupcije Pompeja je bila popularno letovalište bogatih Rimljana. Čak je i imperator Neron podigao vilu u ovom gradu, gde je bila rođena njegova supruga.

Naseobina je prednjačila po mnogo čemu. Za one koji su dolazili tu samo da bi radili postojali su restorani brze hrane, zvani termopolijumi. Tu se hrana služila iz zazidanih posuda, a jelo se sa pultova. Na raskrsnicama su se nalazile česme, udaljene jedna od druge tačno 80 metara, a višak vode se slivao niz ulice, čiji su ivičnjaci bili izdignuti. Ulice su se prelazile preko velikih kamenih kocki, između kojih je bio razmak za prolaz vozila.

Osmislili su i prostorije za hlađenje, ali i termalna kupatila. Na ulazima u vile u pod su ugrađivani mali uglačani komadići mermera, koji su reflektovali mesečevu svetlost u vedrim noćima i osvetljavali grad.

Na nalazištu su pronađeni razni predmeti, a najzanimljiviji su hirurški instrumenti, identični današnjim, napravljeni od bakra, sa drškama od bronze. U vrtovima su pronađene sprave za treniranje, kao neki vid teretana na otvorenom.

Pompeja je građena po urbanističkom planu, a ulice su se sekle pod pravim uglom. Zahvaljujući vrsti zemljišta, stanovnici su izmislili brzovezujući malter, koji je korišćen u izgradnji. Najveći tadašnji umetnici oslikali su zidove vila koje su bile na uzvišenju, koje se danas naziva pompejski Beverli Hils.

Pompeja je bila prvi antički grad greha, prepun javnih kuća. Zvale su se lupanare, na njihovim zidovima su oslikane različite seksualne poze, kao neki vid kataloga usluga. Putokazi ka bordelima bili su u obliku penisa, a osim devojaka, uglavnom sa Bliskog istoka, usluge su pružali i mladi muškarci. Cena seksualnih usluga bila je u visini jednog vrča vina.

Modernom tehnologijom je utvrđeno da su stanovnici Pompeje imali zdrave i bele zube zahvaljujući visokoj koncentraciji fluora oko vulkana.

Italija