JEDINA ŽENA GRNČAR SA ZVANJEM ZANATSKOG MAJSTORA U RASINSKOM OKRUGU Predstavljena poklon zbirka keramike Zorice Stojanović u Muzejskoj zbirci u Trsteniku (FOTO)
U prostoriji Muzejske zbirke u Trsteniku predstavljena je poklon zbirka keramike Zorice Stojanović (1940 – 2024), jedine žene grnčara sa majstorskom diplomom u Rasinskom okrugu.
Zorica Stojanović (1940 - 2024) je jedina žena grnčar u Rasinskom okrugu koja je polagala stručni ispit za dobijanje zvanja zanatskog majstora pred Komisijom, koju je obrazovala Skupština opštine Trstenik. Ispit je položila 17. marta 1975. godine i od tada je, za grnčarskim točkom provela tri decenije, do svog odlaska u penziju. Zorica Stojanović je rođena 1940. godine u abadžijskoj porodici Vladimira Ristića. Udala se za Ljubišu Stojanovića, grnčarskog majstora sa kojim se poznavala čitavog života, jer su njihove porodice živele jedna do druge u tadašnjoj Ljubostinjskoj ulici u Trsteniku.
- Kada je Ljubiša tragično nastradao 1974. godine, njegova porodica – supruga Zorica i dva mala sina, Saša i Zoran, ostali su bez prihoda. Tada, Zorica ulazi u porodičnu grnčarsku radionicu i na sebe preuzima ovaj težak i veoma zahtevan zanat. Mada je sasvim sigurno bila upoznata sa osnovama grnčarskog zanata, gledajući svog supruga kako radi, morala je da nauči čitav postupak izrade zemljanih posuda, od obrade i mešenja zemlje, preko oblikovanja posude, sušenja, pečenja, ukrašavanja - kaže dr Jelena Vukčević, istoričarka iz Muzejske zbirke.
Ali, da bi i zakonski mogla da se bavi zanatskim poslom, Zorica je morala da položi stručni ispit pred Komsisijom za sticanje zvanja grčarskog majstora. Ispit se sastojao iz praktičnog i usmenog dela. Praktični deo Zorica je polagala u svojoj radionici, gde je pred Komisijom pokazala da je savladala čitav postupak izrade posude, a usmeni deo je polagala u današnjoj zgradi Opštine Trstenik. Među članovima Komisije su bili Vojislav Marinković iz Velike Drenove i Milovan Stojanović Mis iz Vrnjačke Banje, veoma viđeni grnčarski majstori.
- Zorica je godinama kasnije, kada je otišla u penziju, svedočila o tome da su joj ruke krvarile zbog sitnog kamenja u zemlji koju je obrađivala na grnčarskom točku i da je odbila jednu devojku koja je dolazila kod nje i molila je da je nauči zanatu, jer je "grnčarski zanat pretežak za žene".
Nakon Zoričine smrti 2024. godine, njeni potomci su Muzejskoj zbirci u Trsteniku poklonili 120 predmeta, koje je ona izradila i na kojima se vidi majstorska veština jedine majstorice grnčarke. Prilagođavajući se vremenu i tržištu, pored tradicionalnih grnčarskih sudova, ibrika, ćupova i testija, Zorica je pravila predmete koji su bili atraktivni i kao pokloni i kao suveniri: svećnjaci, vaze, bokali, piksle, čaše za jaja, kompleti šoljica za kafu, tanjiri, saksije..., ističe dr Vukčević.
Svoje zanatske proizvode, Zorica je prodavala u Vrnjačkoj Banji, ali nije propuštala da izađe ne vašare u Trsteniku.
Prema Jeleninim rečima, na sačuvanim predmetima se vide tragovi grnčarske tradicije pirotskih majstora grnčara, tradicije koju je Zorica nasledila iz radionice svog muža Ljubiše, ali i tragovi uticaja grnčarstva iz Zlakuse –Trstenik je bio mesto sudara ove dve grnčarske škole. Pored tradiicionalnih načina izrade i ukrašavanja zemljanih posuda, na sačuvanim predmetima je uočljiv i Zoričin osoben stil izrade i oslikavanja predmeta, a posebno korišćenje svetlo plave boje koje nema na starijim posudama koje se čuvaju u zbirci grnčarije Muzejske zbirke Trstenik.
- Važnost poklona - zbirke grnčarije Zorice Stojanović je višestruka. Najpre, predstavlja materijalno svedočanstvo o životu i radu jedine grnčarske majstorice u Rasinskom okrugu, majstorice koja se suočila sa životom kroz rad nastavljajući, u trećoj generaciji, tradiciju Stojanovića – pirotskih majstora grnčara. Potom, sačuvani predmeti se nalaze u različitim fazama izrade: neki su potpuno završeni, neke predmete je potrebno gleđosati, a neki su u vidu poluproizvoda. Ovako sačuvana zbirka je važna za proučavanje koraka u postupku izrade predmeta. I na kraju, ali podjednako važno, poklon zbirka predstavlja razvijenu svest Zoričinih potomaka o važnosti čuvanja i negovanja kulturnog nasleđa, ali njegovog deljenja sa pripadnicima lokalne zajednice, deljenja koje je moguće kroz saradnju sa lokalnom ustanovom kulture – Muzejskom zbirkom - naglašava ona.
Stariji Trsteničani se živo sećaju Zorice od koje su kupovali grnčarske proizvode na vašarima ili na pijaci u Vrnjačkoj Banji, gde je ona uglavnom prodavala, a sećaju se i drugih, muških, članova porodice Stojanović koji su se pre nje bavili ovim zanatom. Prvi poznati član porodice Stojanović koji dolazi "u pečalbu", sezonski, na rad u Trstenik, bio je Soko Stojanović (rođen oko 1890. godine). Soko je rođen u okolini Pirota, u selu Izvor, i kao i mnogi pečalbari iz njegovog kraja, on je sebi tražio posao, a porodici obezbeđivao materijalnu sigurnost praveći grnčariju, noseći sa sobom kvalitet i tradiciju pirotskih grnčara.
- Vreme je izbrisalo tragove koji otkrivaju kako je Soko Stojanović iz Pirota odabrao Trstenik kao mesto u kojem će, sezonski, da pravi i prodaje keramiku, ali možda odgovor leži u tome što je kroz Trstenik 1910. godine prošla pruga koja je povezivala Trstenik sa Stalaćem i odatle, na jug, sa Pirotom. Sa Sokolom, iz pirotskog sela Izvor, u Trstenik dolaze i njegova braća Mihajlo i Josif.
Stojanovići su u Trsteniku zakupili prostor u Ljubostinjskoj ulici (danas ulica dr Radomira Milunovića Mure) ostavivši trajan trag u istoriji Trstenika. Mada su prve generacije Stojanovića dolazile u Trstenik sezonski, prodajući svoju keramiku najviše u Vrnjačkoj Banji, od 1965. godine, posle pola veka i tri generacije seljakanja na relaciji Izvor - Trstenik, porodica Stojanović se trajno naselila u ovom pomoravskom gradu. Grnčarsku radionicu narednu deceniju vodi Ljubiša Stojanović, Sokolov unuk, da bi od 1975. godine, pune tri decenije, radionicu vodila jedina žena sa diplomom grnčarskog majstora - Zorica Stojanović, zaključuje dr Jelena Vukčević.
Kurir.rs
