U vojnoj kampanji pod nazivom Just Cause, pokrenutoj 20. decembra 1989. godine, koja je trajala mesec i po, Sjedinjene Države su svrgle Noriegu i uspostavile autoritet Đulerma Endara, predsednika koji je položio zakletvu u američkoj vojnoj bazi. Trideset godina žrtava intervencija američke vojne akcije traži od Vašingtona štetu.
Sjedinjene Države pažljivo su izgradile odnose s Panamom za vreme Teodora Ruzvelta, američkog predsednika koji je pomogao zemlji da stekne nezavisnost od Kolumbije. Vašington je, u zamenu za odvajanje Paname od Kolumbije i uspostavljanje nezavisne države, zatražio kontrolu nad Panamskim kanalom koji su Amerikanci počeli graditi nakon francuskog napuštanja megaprojekta.
Pokrenut 1914. godine, Panamski kanal je pored Sueckog kanala jedna je od najvažnijih pomorskih arterija u svetu. Čitavo područje kanala bilo je pod vlašću Vašingtona od 1904. godine, ali nakon Drugog svetskog rata, američka kontrola kanala i zone kanala koja ga okružuje postala je kontroverzna jer su odnosi između Paname i Sjedinjenih Država postali napetiji jer je mnogo Panamaca verovalo da je zona kanala isključivo njihova
Pored dugogodišnjih sporova oko Panamskog kanala, koji su rešeni sporazumom predsednika SAD Džimija Kartera i njegovog panamskog kolege Omara Torijosa u septembru 1977. godine, koji je započeo proces predaje kanala panamskoj kontroli, Sjedinjene Države su se sve više brinule zbog neposlušnosti sredinom 1980-ih, i zemlju koja je preko svoje teritorije plasirala američke proizvode do obližnje Nikaragve, kojoj je Vašington uveo sankcije zbog pripadnosti Kubi i tadašnjem Sovjetskom Savezu.
Budući da se Panama nije pridržavala uputstava Bele kuće, SAD su u julu 1987. najavile kraj ekonomske i vojne pomoći toj zemlji. Početkom oktobra te godine, panamske odbrambene snage pritvorile su 10 američkih državljana (šest vojnika, tri mornara i vladin zvaničnik) koji su učestvovali u antivladinom protestu opozicije. Uhapšeni Amerikanci pušteni su veoma brzo, ali Vašington je morao da odgovori na neposlušnost i pokuša da izbegne gubitak kontrole nad ovom geostrateški pozicioniranom državom, optužujući vojnog diktatora Manuela Noriega za trgovinu narkoticima i saradnju sa kartelom narkotika koji su krijumčarili drogu preko Sjedinjenih Država preko Paname.
Noriega je živeo i ponašao se poput svojih sponzora iz kolumbijskih narko kartela. Smešteni u raskošnoj rezidenciji sa zoološkim vrtom, privatnim kockarnicom i salom, Norijega je instalirala i rušila panamske predsednike kao pokretnom trakom, uz bezuslovnu podršku vojske koja je štitila njegov položaj i posao s narkoticima koji su kasnije unapredili pranje novca kolumbijskog kokaina u Evropi.
Noriega se nikada nije proglašavala predsednikom, već je vladala iz senke okružene vernim oficirima od kasnih 1970-ih. Pored toga, bio je saradnik CIA-e od 1967. i bio je na njenom platnom spisku do februara 1989, kada je saradnja prestala. Dva meseca nakon prestanka obaveštajne saradnje sa Noriegom, Sjedinjene Države nameću Panamske ekonomske sankcije i pokreću propagandni rat protiv svog dugogodišnjeg poverioca na čelu države koja je pod njihovim protektoratom. Okidač za momentalni prekid saradnje bilo je hapšenje državljanina SAD koji je uz podršku CIA-e organizovao antivladinu radio stanicu iz svoje kuće.
Vašington pokušava da preuzme kontrolu nad Panamom i, prema tome, važnom pomorskom rutom, organizovanjem državnog udara koji je dizajnirala CIA, ali taj pokušaj je očigledno propao u oktobru 1989. brzom akcijom panamske vojske. Zbog kontinuiranog pritiska SAD-a na njegovu vladu, Noriega objavljuje rat SAD-u 15. decembra iste godine, a već sutradan panamska vojna policija ubija američkog oficira koji je ranio panamskog policajca zbog pokušaja zaustavljanja na kontrolnom punktu. Bila je kap koja se prelila preko čaše.
Izgubivši kontrolu nad svojim bivšim saveznikom, američki predsednik Džordž Buš 17. decembra odlučuje da napadne Panamu i svrgne Noriegu, kome je davao platu dok je bio od 1976. do 1977. kao šef CIA. Invazija je počela tri dana kasnije napadom na prethodno odabrane ključne strateške ciljeve.
U invaziji je učestvovalo više od 27.000 američkih trupa, a odbrana Paname je zasnovana na 12.500 vojnika, od kojih je samo trećina bila obučena u borbama. Američka vojna nadmoć raznijela je panamske pokušaje da pruži otpor, a poslednja borba dogodila se na Božićno jutro.
Ključni izazov za američku vojsku bilo je osiguranje njene baze Fort Sherman, izgrađene paralelno sa izgradnjom Panamskog kanala, i smeštaj njihovih porodica zajedno sa američkim vojnicima. Baza je bila vežbalište za američko borbeno osoblje iz džungle, a tokom hladnog rata sa njega je ispaljeno više od 1.000 probnih raketa.
O važnosti Paname za Vašington govori i činjenica da je u toj intervenciji borbeni mlaz prvi put korišćen za napad na kopnene ciljeve F-117 Nighthok. Pored toga što je prvi borac za prikrivanje, Amerikanci su prvo koristili jurišni helikopter AH-64 Apaše. Pored toga, invazija na Panamu bila je prva američka vojna operacija u kojoj je učestvovao značajan broj vojnika, njih 600. Linda Brej, komandant snaga američke vojne policije, zapovedala je akcijom za osvajanje skladišta oružja u blizini Panamskog kanala.
Nakon minjevitog udara neutralizovan je svaki pokušaj otpora Paname, američka vojska započela je lov na svog dugogodišnjeg saradnika Manuela Noriega. Amerikanci su najavili nagradu od milion dolara za informaciju koja bi dovela do hapšenja Norijegina, ali vrlo brzo se ispostavilo da se diktator sakrio u vatikanskoj ambasadi pokušavajući da dobije politički azil.
Zbog nemogućnosti udara na zgradu ambasade, Amerikanci su smislili trik koji se ostvario. Budući da je CIA znala da je Noriega strastveni ljubitelj klasične muzike, posebno opere, američkoj vojsci sugerisano je da iz zvučnika pusti glasnu rok i hevi metal muziku, testirajući tako živce diktatora. Prezirući modernu muziku, Norijega se predao Amerikancima 3. januara 1990. Komanda američke vojske kasnije je tvrdila da oni koriste muziku da spreče upotrebu paraboličnih mikrofona za prisluškivanje, a ne kao psihološko oružje zasnovano na Norieginoj averziji prema rok muzici.
Nakon predaje Norijege, Amerikanci su odmah pronašli zamenu i Đulijemo Endar je položio zakletvu u američkoj vojnoj bazi. Prema nekim izvorima, Vašington je rekao Endariju da će, ukoliko ne preuzme dužnost, američka vojska duže okupirati Panamu. Endara je pristao na koncesiju i vodio je zemlju do 1994.
Noriega je 1992. godine osuđen na 40 godina zatvora, a kazna mu je kasnije smanjena na 30 godina. Zadržan je u američkom zatvoru, ali je 2010. godine izručen Francuskoj, gde je osuđen na sedam godina zatvora zbog pranja novca iz Kolumbije, u francuskim bankama. Umro je 29. maja 2017. u bolnici u Panami, u kojoj se oporavljao od operacije tumora na mozgu.
Trideset godina kasnije od akcije "Samo svrha", pitanje zakonitosti vojne intervencije SAD-a ponovo su zauzeli mediji nakon što je Međamerička komisija za ljudska prava tvrdila da su SAD prekršile civilna prava tokom svoje intervencije u Panami.
Prema panamskim dobrotvornim organizacijama, tokom intervencije ubijeno je 5.000 građana Paname. Pored toga, postoje izveštaji o civilnim nestancima i postojanju masovnih grobnica i prisilnom raseljavanju čitavih zajednica. Godinama oštećeni, neuspešno su podnosili žalbe panamskim sudovima koji su ignorisali njihove zahteve. Rođaci ubijenih i raseljenih tvrdili su da je ta država bila pod američkom okupacijom do kraja vladavine predsednika Endara, koji, pošto ga je postavio Vašington, nije imao nameru da zamera moćnom savezniku.
Kurir.rs/T-portal Foto: Screenshot
NE PROPUSTITE
