Istorija nema odgovor na pitanje šta je bilo sa srpskom patrijaršijom posle smrti Arsenija II, koji je bio patrijarh 1459, u vreme pada Smedereva i propasti srpske države. „Zna se“, piše Vladimir Ćorović u „Istoriji Srba“, „da posle njega Srbi nisu imali drugog patrijarha, ali se ne zna da li je to bilo stoga što nisu mogli ili što nisu hteli da biraju patrijarha.“
U narednim decenijama vođenje Ohridske arhiepiskopije preuzeli su Grci, koji su, uporedo sa širenjem granica Osmanskog carstva, protegli svoju jurisdikciju na celu teritoriju bivše Pećke patrijaršije.
Nezadovoljstvo
Srpski crkveni velikodostojnici izražavali su nezadovoljstvo zbog ovakvog stanja. Među njima je bio i Makarije Sokolović, čiji je brat bio vezir Mehmed-paša Sokolović. Zalaganjem Mehmed-paše, kao i druge dvojice vezira Srba, Rustem-paše Opukovića i Ali-paše Semiza, sultan Sulejman Veličanstveni je 1557. obnovio Pećku patrijaršiju, a Makarije postavljen za patrijarha. Sultanov osnovni cilj bio je da se raji život učini koliko je moguće podnošljiv, i da se Srbi pridobiju kao odani podanici.
O poreklu braće Sokolović, Makarija i Baja, malo se zna - tek da su bili sinovi sitnog vlastelina iz Rudog. Baja su Turci uzeli na ime danka u krvi i on je, dobivši ime Mehmed, dostigao visok položaj u turskom carstvu - dospeo je do mesta velikog vezira, prvog čoveka posle sultana.
Makarije je pre izbora za patrijarha bio arhimandrit manastira Hilandar. Njegovi savremenici svedoče da je bio „dobar, pravedan i krotak čovek“. Povrativši samostalnost Pećke patrijaršije, on je gotovo sve Srbe doveo pod jednu zajedničku crkvenu vlast.
Vladimir Ćorović ocenjuje: „Za delo srpskog narodnog ujedinjenja pećka obnovljena patrijaršija učinila je najviše. Ona je prihvatila vođstvo u narodu, kad drugog vođstva nije više uopšte bilo. Mesto vlastele, koja je, kad je bila i najbolja, gledala ipak uvek i na svoje interese i opredeljivala se i prema njima, sveštenstvo je, u to vreme, bilo pouzdaniji vođa...“
Obnovljena patrijaršija nije se mnogo bavila bogoslovskim pitanjima - njen osnovni cilj bio je negovanje nacionalnog kulta i učvršćivanje verske solidarnosti kako bi narod sačuvala od islamizacije.
Prostor patrijaršije obuhvatao je, pored zemalja cara Dušana i Uroša Nemanjića, još i područja Bačke, Banata, Baranje, Srema, Slavonije, Bosanske Krajine, Bosne, Like, Krbave i Dalmacije. U manastirima je oživela ikonopisačka, zlatarska i prepisivačka detalnost. Umetnosti, književnost i celokupna srpska kultura doživljavaju tada svojevrsnu renesansu.
Vladarska prava
Mudrom politikom, i uz pomoć brata, Makarije je od sultana dobio povlastice kakve su imali vaseljenski patrijarsi: upravljanje crkvenom imovinom, naplaćivanje crkvenih dažbina, nasleđivanje imovine onih koji su umrli bez naslednika, i pravo da postavlja mitropolite i episkope, uz prethodnu sultanovu saglasnost. Ali dobio je i neka prava koja nisu imala veze sa crkvom, već su ranije pripadala vladaru - potvrđivanje pravila svih esnafskih organizacija, suđenje u bračnim sporovima i predmetima krivične prirode - koja su patrijarha činila i čuvarem državne tradicije.
Makarije se s trona povukao 1570. ili 1571. godine, predavši vlast sinovcu Antoniju, a umro je 1754. godine. SPC ga slavi kao sveca.
Pećka patrijaršija postojala je do 1766, kad je ponovo ukinuta i taj prostor potčinjen Carigradskoj patrijaršiji.
ŠIRENJE
Patrijarh vlada Srbima
„Tek pod vlašću Pećke patrijaršije izvršeno je prvi put ujedinjavanje srpskog naroda na celom njegovom etničkom području, jer je njezina vlast dopirala svuda dokle su išle, među Srbima, i granice turske države. Nikad dotle nisu se srpske ni državne ni crkvene granice poklapale s područjem celog srpskog naroda. Bosna, npr., nije ulazila ni u sastav Savine crkvene organizacije, ni u granice Dušanove patrijaršije. Onostrani Srem isto tako“, piše Vladimir Ćorović.
U takvim uslovima, crkvena uprava s patrijarhom na čelu predstavljala je najvišu vlast nad svim Srbima - s Turcima i sultanom iznad, naravno.
Kurir.rs/ piše Momčilo Petrović Foto: Arhiva
NE PROPUSTITE
