Tačan broj srpskih vojnika iz Prvog svetskog rata koji su sahranjeni po svetu nije poznat, ali se može govoriti o nekoliko desetina hiljada onih koji su dali život za otadžbinu, a upokojeni su negde u tuđini.
Ove godine navršava se stotinu godinu od završetka Velikog rata, a mnoga groblja na kojima su sahranjeni srpski vojnici u veoma su lošem stanju. Upravo sada, na jubilej, pravi je trenutak za rešavanje ovog važnog problema. Dobar primer je nedavna obnova srpskog vojničkog groblja u Tunisu, na kom počiva 1.200 vojnika. Srbija je izdvojila novac za sanaciju spomen-kosturnice, a bele sablje časti zamenile su krstove.
- U Makedoniji ima 30 grobalja. Većinu smo pronašli, ali još ima onih za koje ne znamo gde su. Kosilicama, testerama i sekirama čupamo, čistimo, tražimo, obeležavamo grobove. Tužno je što to niko redovno ne održava. Za godinu dana sve toliko zaraste u korov da ne prepoznamo groblje... Zaboravili su potomci svoje pretke! Ima primera da neko posle 100 godina dođe i sazna kako je nastradao i gde je grob njegovog pradede, a ima i onih koji nikada ne nađu svoje, pa očiste tuđe grobove u znak sećanja - kaže Stanoje Stanojević, predsednik Udruženja za negovanje i čuvanje srpske baštine "Kajmakčalan" i poziva sve građane da im se priključe 8. septembra na putu za Kajmakčalan.
Nenad Lajbenšperger, istoričar Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, kaže da se svake godine sazna za neko novo groblje, a posebno u ovom periodu stogodišnjice. - Neki okvirni broj grobalja je oko 150, koji se nalaze u 25 zemalja. Nadležnost nad grobljima u inostranstvu je pre svega u ingerenciji zemlje na čijoj teritoriji se oni nalaze. Mnogo je srpskih grobalja koja su u lošem stanju. Ne bih mogao da uradim gradaciju o tome koja su u najlošijem stanju pošto nemamo ni uvid u stanje svih grobalja u inostranstvu. Takođe, ne bih nijedno groblje izdvojio kao dobar primer jer se to menja zavisno od decenije ili stepena trenutnih oštećenja. U svakom slučaju, naša država najviše pažnje obraća na Srpsko vojničko groblje Zejtinlik u Solunu i spomen-kosturnicu na Vidu.
Da bi groblja bila kontinuirano u dobrom stanju, svakako su neophodna veća materijalna sredstva. - I to sa dve strane. Prvo jačanjem kapaciteta ustanova koje se bave njihovom zaštitom, mislim i na povećanje broja zaposlenih koji bi se bavili time, jer je sada većini koja to radi samo jedan od radnih zadataka. Drugo, izdvajanjem većih materijalnih sredstava za obnovu i održavanje - kaže Lajbenšperger. S. Slamnig - S. Tomčić
Ministarstvo za boračka pitanja Obnavljamo Zejtinlik i groblje u Bugarskoj
Na teritoriji 42 države sveta nalaze se ukupno 582 srpska ratna memorijala, kažu za Kurir u Ministarstvu za boračaka pitanja. - U ovoj godini otpočeli smo sanaciju srpskog vojničkog groblja na Zejtinliku u Solunu i restauraciju srpskog vojničkog groblja 1912-1919. u Sofiji. Za ovu godinu takođe planiramo okončanje radova na Spomeniku zahvalnosti Francuskoj koji je podignut kao simbol prijateljstva i zahvalnosti Srbije prema francuskim vojnicima palim pri odbrani Beograda. Trenutno je na teritoriji Srbije u procesu realizacija projekata investicionog održavanja 17 ratnih memorijala, od kojih većina pripada periodu Prvog svetskog rata - navode u ministarstvu i dodaju da je Zakon o ratnim memorijalima stupio na snagu 7. jula ove godine.
Zejtinlik - Grčka Najuređenije groblje
U kompleksu Zejtinlik u Solunu nalazi se vojničko groblje srpskih, francuskih, italijanskih, engleskih i ruskih vojnika koji su svoj život položili tokom proboja Solunskog fronta u Prvom svetskom ratu. Ispod kapele u kosturnici nalaze se kosti 5.580 srpskih ratnika, dok je na 10 parcela sahranjeno još 1.440 srpskih vojnika. Ovo je najuređenije groblje srpskih vojnika u svetu.
Ostrvo Vido - Grčka More im postala grobnica
Tokom povlačenja kroz Albaniju poginulo je i od gladi i bolesti umrlo 243.877 vojnika i civila. U Skadru, Tirani, Draču i Kavaji srpska su groblja. Kod sela Agios Georgios na ostrvu Krf pokopani su posmrtni ostaci nekoliko stotina pripadnika Drinske divizije. U Krfskom kanalu, nama poznatom kao Plava grobnica, prema nepotpunim podacima spuštena su tela 4.847 srpskih vojnika. Na mermerim zidinama mauzoleja-kosturnice nalaze se 1.232 kasete sa kostima ratnika, dok je su kosti 1.532 nepoznata vojnika sahranjena spolja.
Bitolj - Makedonija Krstovi bez imena
Posmrtni ostaci 4.400 srpskih junaka koji su stradali u čuvenoj Gorničevskoj bici pri proboju Solunskog fronta, kao i kosti ratnika iz balkanskih ratova smešteni su u kosturnici na periferiji Bitolja. Na poljani ispod kosturnice nalaze se grobovi srpskih vojnika obeleženi samo metalnim krstovima sa brojevima, bez imena poginulih. Na potezu od Bitolja do Kajmakčalana nalazi se oko 75 pukovskih grobalja srpskih neznanih junaka i sva su u lošem stanju. Prilikom zauzimanja Kajmakčalana 1916. stradalo je 4.600 junaka Drinske, Dunavske i dela Timočke divizije.
Veliki Međer i Trenčin - Slovačka Nad kostima srpskih junaka trenirali pse Na groblju u Velikom Međeru u Slovačkoj sahranjeno je 5.153 srpskih ratnih zarobljenika iz Prvog svetskog rata. U socijalističkom periodu groblje je bilo zapušteno, a jedan njegov deo bio je zaravnjen i korišćen kao poligon za trening pasa. Groblje je obnovljeno i nalazi se u pristojnom stanju. U Trenčinu nazire se nekoliko parcela sa gvozdenim krstovima na kojima je rđa izbrisala imena oko 1.000 srpskih vojnika.
Mauthauzen - Austrija Pokopano oko 7.000 zarobljenika
U Mauthauzenu u Austriji nalazi se groblje sa oko 7.000 stradalih srpskih ratnih zarobljenika iz Prvog svetskog rata. Posle Mathauzena najveći broj Srba, 3.500, stradalih u Prvom i Drugom svetskom ratu u Austriji počiva na groblju Nežider. U tom logoru bili su zatočeni i pesnik Sima Pandurović, naučnik Milutin Milanković... U logoru Ašah u Austriji sahranjena su 5.262 srpska zarobljenika. Na tom mestu danas se nalazi veliki krst i nekoliko nadgrobnih spomenika sa imenima stradalih Srba.
Menzel Burgiba - Tunis Poslati na oporavak, umirali od zaraze
Na groblju u mestu Menzel Burgiba u blizini grada Bizerta u Tunisu tokom Prvog svetskog rata sahranjeno je 1.200, dok je u okviru francuskog groblja u Bizerti sahranjeno 660 srpskih vojnika. To su bili vojnici koji su posle povlačenja preko Albanije poslati u Severnu Afriku na oporavak i obuku. Tamo su umirali od posledica ranjavanja ili zaraznih bolesti. Groblje je obnovljeno početkom ove godine.
Groblje Tije - Francuska Nisu mogli da ih izleče
Na groblju u mestu Tije kod Pariza pohranjeni su posmrtni ostaci srpskih vojnika iz Prvog svetskog rata koji su umrli na lečenju u Francuskoj. Među više od 700 istovetnih kamenih krstova na kojima su na francuskom jeziku ispisana imena i prezimena svakog srpskog vojnika, nalazi se i jedna piramida sa polumesecom. To je grob Esada-paše, koji je u vreme povlačenja srpske vojske kroz Albaniju dao reč Nikoli Pašiću da srpsku vojsku niko ne sme da napadne.
Jindrihovice - Češka Dnevno umiralo po 40
U Jindrihovicama u Češkoj se za vreme Prvog svetskog rata nalazio najveći koncentracioni logor na teritoriji Austrougarske, u kojem je život izgubilo 7.100 Srba. Logoraši su bili prinuđeni da rade u teškim uslovima. Gradili su rezervoar za vodu u logoru, radili u kamenolomu, pravili puteve i mostove, gradili hemijsku fabriku u Sokolovcu. Niko od logoraša nije bio ubijen, ali masovno su umirali od hladnoće i zaraze, dnevno i po četrdeset ljudi. Mauzolej je obnovljen sredstvima Ruske Federacije 2011. godine.
Kurir.rs / S. Slamnig - S. Tomčić - J.Pronić
