Današnji Trg republike i čitav kraj oko njega nekada su bili “daleka periferija” Beograda. Ovde se nalazila jedna od četiri kapije za izlazak iz grada. Kako se nalazila na drumu koji je vodio u pravcu Istanbula (Stambola) po ovome je i dobila ime - Stambol kapija.
Ova građevina se nalazila na prostoru između današnjeg Narodnog pozorišta i spomenika knezu Mihailu (samo više prema današnjem platou ispred spomenika). Ispred kapije nalazilo se polje obraslo travom. Trga republike još nije bilo, kao ni današnjeg centra Beograda.
Beogradska varoš je u 18. i prvoj polovini 19. veka bila oivičena sa četiri kapije postavljene na izlazima iz grada. Pored Stambol kapije, to su bile i Sava-kapija, Varoš-kapija i Vidin-kapija. Od svih kapija, ova je bila najčvršće zidana, od tesanog kamena i cigle, a imala je i prostorije za smeštaj vojnika koji su držali stražu.
Kroz Stambol kapiju se ulazilo na tri ulaza: u sredini je bio veliki prolaz za kola, a sa obe strane po jedan manji otvor za pešake. Put koji je iz varoši izlazio na Stambol kapiju delio se odmah na dva kraka: jedan je išao desno ka Terazijama, a drugi levo ka Tašmajdanu i Paliluli.
Kapiju na današnjem Trgu republike prvo su napravili, početkom 18. veka dok su vladali severnom Srbijom i Beogradom, Austrijanci. Legenda kaže da ju je podigao Laudon, koji je izgradio i rov oko šireg Beograda – nazvan Laudonov šanac, u kom su bili zabodeni palisadi – hrastove oblice sa šiljkom na vrhu. Nazvana je Virtemberška kapija po Karlu Aleksandru Virtemberškom, carskom upravitelju u Beogradu za vreme cara Karla VI.
Po jednoj verziji, nakon ponovnog zauzimanja grada, Turci su samo nadgradili postojeću građevinu i prozvali je Stambol kapijom. Po drugoj priči, kapija je potpuno srušena, a novi osvajači su na istom mestu sazidali svoju kapiju, dok je po trećoj verziji istina negde između - od prvobitne kapije su sačuvani temelji na kojima je sagrađena mnogo poznatija turska.
Šta god odo ovoga da je istina, jedno je činjenica - nakon završetka rekonstrukcije Trga republike ostaci kapije su ponovo pokriveni, a mesto na kome se nalaze danas je obeleženo pločama drugačije boje.
I pored svoje lokacije i statusa najpoznatijeg sastajališta u gradu, kao i raznih znamenitosti koje se ovde nalaze, na trgu se odigrao i veliki broj istorijski značajnih trenutaka. Jedan primer je događaj iz 1806. godine, kada su se vodile borbe za oslobođenje grada. Priča se da je pre početka konačnog napada na tvrđavu jedan od vojnika, Miliav Čamdžija, obećao svojim saborcima da će zapevati sa vrha najvećeg turskog topa i time označiti pobedu. Dok je još uvek trajao najžešći okrišaj Čamdžija je održao obećanje uprkos teškim povredama. Navodi se i da je sam Karađorđe, pošto je čuo njegovu pesmu, naredio opšti juriš vojske u kome je tvrđava konačno osvojena. Tokom istog napada poginuo je i Vasa Čarapić, poznati junak koga su u narodu zvali „Zmaj od Avale“, te danas ulica koja vodi od nekadašnje kapije nosi njegovo ime.
Rušenje kapije bila je simbolična odluka koju je doneo knez Mihailo Obrenović da bi na tom mestu sagradio Narodno pozorište, čime bi ovaj podsetnik na srpska stradanja zamenio simbolom napretka. Nažalost knez nije doživeo da vidi završetak tog projekta jer je dva mesec pošto je kapija srušena ubijen u maju 1868. godine.
(Kurir.rs/Srbijadanas)
NE PROPUSTITE
Bonus video:
