Tenzije koje izazivaju najveću pažnju svetske javnosti u ovom delu sveta tiču se odnosa Kine i Tajvana.
Burni počeci
Odnosi dve zemlje obeleženi su burnom prošlošću i teritorijalnim pretenzijama koje su često završavale krvavim sukobima.
Ipak, period u kojem se Tajvan počinje više spominjati u kontekstu teritorijalnih pretenzija svakako se veže za dolazak dinastije Ćing na vlast u Kini 1644. godine. Ova dinastija kontrolisala je područje Kine, ali i ostrva koje danas zovemo Tajvan, sve do početka Prvog kinesko-japanskog rata koji je trajao od 1894. do 1895. godine.
Nakon ovog događaja, po prvi put u istoriji Japan je preuzeo primat nad Pacifikom, a kao ratni plen pripao mu je i Tajvan, koji se tako sve do kraja Drugog svetskog rata nalazio pod japanskom vlašću.
Već tada, Kina i Tajvan proživljavali su dva politička života. Dinastija Ćing u Kini je pala, a 1911. proglašena je Republika Kina koju su predvodili nacionalisti okupljeni oko partije Kuomintang.
Takođe, Kina vrlo brzo ulazi i u period građanskog rata gde su se s jedne strane našli upravo nacionalisti predvođeni Kuomintangom, i komunisti koji su postajali sve uticajnija politička struja.
S druge strane, na Tajvanu se širio japanski uticaj, a ostrvo doživljava brojne reforme koje su ga definisale kao stabilnu i rastuću ekonomiju u ovom delu Azije. Takođe, Japan je koristio Tajvan i za brojne vojne aktivnosti pa se tako počeci vojnih operacija japanske carske mornarice često mogu vezati za Tajvan, naročito u periodu Drugog svetskog rata.
Kraj rata i početak novog sukoba
Međutim, stvari za Tajvan počinju da se menjaju krajem Drugog svetskog rata i kapitulacijom Japana. Tajvan u tom periodu postaje "ničija zemlja" što su mnogi nastojali iskoristiti i ponoviti zahtjeve za preuzimanjem ove strateški bitne teritorije.
Najglasniji u ovim aktivnostima bio je general kineske vojske i istaknuta ličnost kineske istorije Čang Kaj-šek, lider Kuomintanga i osoba koja je imala veliku naklonost Amerikanaca.
U pravljenju novog svjetskog poretka i deljenju teritorija nakon Drugog svetskog rata, Tajvan je vraćen pod kontrolu Kine. Međutim, građanski rat koji je zaleđen tokom borbe s japanskim snagama, nakon Drugog svetskog rata je ponovo intenziviran, a i ovaj put u sukobu su se našli komunisti predvođeni Mao Ce-tungom i pripadnici nacionalista na čelu s Čang Kaj-Šekom.
Tokom 1949. godine, komunisti odnose pobedu u ratu i 1. oktobra proglašavaju uspostavljanje Narodne Republike Kine. Poraženi Kuomintang, i general Čang bjže na ostrvo Tajvan i tu proglašavaju uspostavljanje Republike Kine kao države koja se smatra legitimnom naslednicom istorije kineske države iz perioda prije Drugog svetskog rata.
Problem je nastao upravo u tome što su i komunisti s druge strane tvrdili kako je Narodna Republika također legitimni naslednik kineske države iz perioda pre Drugog svetskog rata.
Godine napetosti i konstantnih previranja
Tokom narednih decenija, upravo mimoilaženja u shvatanju legitimiteta i društvenopolitičkog uređenja obeležiće odnose Narodne Republike Kine i Republike Kine - Tajvana.
Komunisti su nastavili sanjati san u kojem će Peking imati potpunu kontrolu nad svim delovima teritorije, a general Čang planirao je uspostavljanje republike i "s onu stranu Tajvanskog moreuza", te je čekao momenat za zbacivanje komunista s vlasti.
U međuvremenu, svet su zahvatile nove podele. Hladni rat je trajao, a u tom odnosu snaga, Tajvan je mnogo više odgovorao SAD-u i saveznicima u borbi protiv komunističkog istoka koji je predvodio Sovjetski Savez.
Tokom pedesetih godina, Amerika je u mnogim segmentima pomagala Tajvanu, a verovatno najznačajniji dokument tog perioda jeste Američko-kineski sporazum o međusobnoj odbrani gde su SAD garantovale odbranu Tajvana i Penghu ostrva.
Međutim, glavni nedostatak ovog ugovora bio je u tome što Amerikanci nisu garantovali odbranu otoka Kinmen i Matsu koji su takođe pripadali Tajvanu, što će kasnije predstavljati kamen spoticanja u odnosima Tajvana i SAD-a.
Osim povlastica u odnosima s SAD-om, i ostatak sveta priznao je Tajvan kao državu koja zastupa interese kineskog naroda, pa su upravo tajvanski predstavnici predstavljali glas kineskog naroda unutar Ujedinjenih nacija.
Sve to, doprinelo je i ekonomskom rastu Tajvana koji se vrlo brzo uz pomoć zapadnih saveznika pretvorio u ekonomski stabilnu državu koja će zajedno sa Južnom Korejom, Singapurom i Hong Kongom činiti Četiri azijska ekonomska tigra.
Kraj ljubavi i novi odnosi na Pacifiku
Iako su Tajvan i Kina počeli živeti dva odvojena politička života, želje jedne i druge strane za preuzimanjem kontrole nikada nisu prestajale.
Zbog toga, period pedesetih i šezdesetih godina obeležile su i dve velike krize na Tajvanskom moreuzu u kojima su učestvovali i američki ratni brodovi, tačnije Sedma flota koja je na ovom području delovala u skladu sa sporazumom.
Celokupna kriza riješena je na prilično bizaran način tako što su Kina i Tajvan dogovorili bombardovanje vojnih ciljeva na taj način da je jedna strana bombardovanja vršila parnim danima, dok je druga koristila neparne dane za ove aktivnosti. Period bombardovanja trajao je sve do 1979. godine.
Kraj "ljubavi" Tajvana i SAD-a usledio je 1979. godine kada je SAD službeno uspostavio odnose s Narodnom Republikom Kinom.
Također, velike promjene uslijedile su i Ujedinjenim nacijama gdje je nekoliko godina ranije Rezolucijom UN-a 2758 odlučeno kako će upravo Peking, tačnije Narodna Republika Kina predstavljati kineski glas u ovoj instituciji čime je napravljen veliki diplomatski zaokret. Za ovakav zaokret presudno je bilo nekoliko faktora.
Pre svega, Amerikanci nisu bili zadovoljni načinom vladavine Kuomintanga na Tajvanu s obzirom da je sistem vladavine bio jednopartijski, a da su zvaničnici na čelu s Čangom činili brojne zločine protiv onih građana koji se nisu slagali s politikom Kuomintanga.
S druge strane, zaokret u odnosima SAD-Kina-Tajvan usledio je i zbog početka američke primjene tzv. ping-pong diplomatije gde je predsednik Nikson u sukobima s SSSR-om nastojao pridobiti poverenje Pekinga kako bi učvrstio svoju poziciju u odnosu na Sovjete, ali i kako bi na najbolji način rešio problem Severnog Vijetnama i "večnog rata" u Indokini.
Novo doba i politika jedne Kine
Iako su Sjedinjene Američke Države u suštini prekinule službene odnose s Tajvanom, oni nikada nisu prekinuti na neformalnom nivou, već su, kroz nekoliko važnih dokumenata o saradnji, dodatno produbljeni. Između ostalog, SAD i Tajvan su potpisali niz ugovora koji garantuju da će SAD nastaviti prodaju oružja Tajvanu što je čin koji nije naišao na odobrenje Kine.
U međuvremenu, dok su Kina i SAD radili na poboljšanju odnosa,Tajvan je radio na demokratizaciji sistema što će se ispostaviti kao ključni faktor kojim će vratiti veći interes SAD-a. Nakon vojne diktature, na mjesto predsjednika Tajvana dolazi Li Teng-hui koji sprovodi brojne reforme i uvodi višestranački sistem.
Nakon njegovog dolaska na vlast 1992. godine uslijedio je novi niz neformalnih pregovora Kine i Tajvana koji su poznati pod nazivom Konsenzus 1992. U suštini, i Peking i Taipei su kroz ove pregovore došli do usaglašenja o tome da je potrebno uspostaviti "politiku jedne Kine". Međutim, strane u sukobu imale su potpuno različito mišljenje o tome šta bi jedna Kina trebala predstavljati.
Peking s jedne strane, politiku, odnosno princip jedne Kine vidi kao dokument koji pod jednom Kinom podrazumijeva Narodnu Repuliku gdje će Tajvan postati regija posebne uprave. Taipei s druge strane, jednom Kinom podrazumeva Republiku Kinu - Tajvan, koja predstavlja pravu i jedinu naslednicu prvobitne republike.
Napetosti između dve strane održale su se sve do danas.Od devedesetih godina, poimanje pitanja "jedne Kine" ostalo je nerešiva enigma za dve strane u sukobu, a stavovi su još više udaljeni početkom 21. veka kada je umesto Kuomintanga na vlast u Tajvanu stigla Demokratska progresivna partija koja mnogo više potencira pitanje potpune nezavisnosti Tajvana umjesto pregovora s Pekingom.
Osim što Kina i Tajvan svoje odnose zasnivaju na višedecenijskom sukobu, ovo pitanje još jednom je pokazalo kako međunarodni odnosi mogu biti konfuzni.
Kina kao suverena i međunarodno priznata država učestvuje u radu UN-a i njeguje službene, ali i nikada hladnije odnose s SAD-om. S druge strane, Tajvan uživa priznanje tek nekoliko država sveta i ne deluje kroz Ujedinjene nacije.
Međutim, Tajvan kroz brojna neformalna udruženja njeguje izuzetno dobre i važne odnose s SAD-om koji se ogledaju prije svega u sigurnosnim aspektima.
Na kraju, odnosi Kine i Tajvana i kompletna priča koja prati sukob, još jednom je pokazala sve prednosti i mane američke diplomatije u ovom dijelu svijeta gdje Tajvan, gotovo pa uvijek, može predstavljati američkog "keca iz rukava", kojeg će Vašington upotrebiti u momentu kada bude smatrao da američko-kineski odnosi idu u pravcu koji ne odgovara interesima SAD-a.
Kurir.rs/Klix.ba
NE PROPUSTITE
