Tokom leta 1944. otvoren je front u Normandiji, a Crvena armija je u avgustu prošla kroz Rumuniju i Bugarsku, primoravajući ih da napuste savez s Nemačkom i pređu na stranu saveznica. Na putu Rusa našao se glavni grad Jugoslavije.
Zašto se ratovalo
Tito je o oslobađanju Srbije i Beograda razgovarao prvo s Čerčilom u Italiji, a potom i sa Staljinom u Moskvi, gde je usaglasio ulazak i dejstva Crvene armije kroz severoistočne delove Jugoslavije. Dogovoreno je da dve vojske u svemu sarađuju, ali da, iz političkih razloga, u Beograd prvo uđu partizani.
Pre bitke
Beogradska operacija počela je 11. oktobra 1944. U početku, Rusi su očekivali slab otpor Nemaca pa su, iako je bilo dogovoreno drugačije, rešili da samo njihove jedinice zauzmu grad, kako bi se Crvena armija u istoriju upisala kao oslobodilac Beograda. Docnije su međusobne akcije usklađene. Do 14. oktobra jedinice NOVJ osvojile su dobro utvrđeni Obrenovac i produžile ka Beogradu, do Žarkova i Čukarice. Na desnom krilu, partizani i Rusi oslobodili su Topolu i Mladenovac, a u noći između 13. i 14. oktobra zauzeli su Avalu, poslednje uporište spoljne odbrane Beograda, i izašli na Banjički vis. Iste noći, posle osmočasovne borbe kod Boleča, onemogućeno je nemačkim snagama iz Požarevca da se uključe u odbranu Beograda.
Kako je tekla bitka
Snage NOVJ i Crvene armije napale su Beograd po podne 14. oktobra. Napad je išao u četiri kolone: (1) pravcem Bulevar Kralja Aleksandra - 27. marta (Kraljice Marije) - Cara Dušana; (2) Banjica - Dedinje - Bulevar oslobođenja (Šumadijska) - Krunska - Dečanska - Kalemegdan; (3) Topčider - Vojna bolnica - Kralja Milana - Knez Mihailova - Kalemegdan; (4) Banovo brdo - desna obala Save - Železnička stanica - Savsko pristanište. Borbe su vođene za svaku zgradu, a brzinu kojom se napredovalo najbolje ilustruju ovi podaci: - Do večeri 16. oktobra oslobodioci su stigli do ugla ulica Kralja Milana i Kneza Miloša; 17. oktobra zauzeta je Igumanova palata na Terazijama, a sutradan, 18. oktobra, i Narodno pozorište. - Poslednja etapa operacije počinje 18. oktobra, uništavanjem nekoliko hiljada nemačkih vojnika na području oko Avale i Vrčina. - U noći između 19. i 20. oktobra preostale nemačke jedinice, sabijene na Kalemegdan i usko područje oko Savskog mosta, počele su povlačenje preko Save. Partizani i Rusi prešli su na zemunsku stranu i onemugućili kontranapad. Poslednji Nemci su se 22. oktobra ujutru povukli prema Rumi.
Šta je bilo posle
Beogradskom operacijom okončana je 1.287 dana duga nemačka okupacija glavnog grada Kraljevine Jugoslavije. Beograd je po oslobođenju postao vojni, politički i administrativni centar i sedište vlade nove Demokratske Federativne Jugoslavije.
Posledice
Posle oslobođenja Beograda, Rusi su prešli Dunav kod Batine i Apatina, i ušli u Mađarsku. Pošto su im na Balkanu ostale odsečene kompletna Armijska grupa E i glavnina Druge oklopne armije - oko pola miliona vojnika ukupno, Nemci su pred Ruse morali da dovlače jedinice iz Italije, sa zapadnog fronta i s Visle.
Ovo je olakšalo savezničke operacije na drugim frontovima, što je ubrzalo završetak rata.
Pucnji s pozornice
U jednom dokumentu stoji: „Narodno pozorište je prelazilo iz ruke u ruku tri puta... Sovjetska pešadija u talasima preko parka i ulicama jurila je da zgradu osvoji. Kad se primakla zgradi na pola puta, oko 40 do 70 metara, bila je pokošena gustim i preciznim nemačkim rafalima iz samog Pozorišta, bančine zgrade kod Kneževog spomenika (današnji Narodni muzej) i zgrade ‚Riunione‘.“ Borbe oko zgrade i u samoj zgradi trajale su dva dana. Neko vreme partizani su držali pozornicu, a Nemci gledalište, i odatle pucali jedni na druge!
Peko Dapčević
Peko Dapčević (1913-1999), učesnik Španskog građanskog rata i Narodnooslobodilačke borbe. U septembru 1944. komandovao je Prvom armijskom grupom, koja je oslobodila zapadnu Srbiju, Šumadiju i Beograd. Posle rata bio je general-pukovnik JNA, društveno-politički radnik i ambasador SFRJ, narodni heroj Jugoslavije. U periodu od 1953. do 1955. godine bio je načelnik Generalštaba Jugoslovenske narodne armije.
(Kurir.rs)
NE PROPUSTITE
