SEĆANJE NA GENERALA BRANKA BILBIJU Kako je stvorena 5. OPERATIVNA GRUPA- embrion iz koga je nastala avijacija Republike Srpske

Probni pilot, urednik časopisa Aeromagazin, zaljubljenik u avijaciju general-major u penziji Branko Bilbija preminuo je 13. avgusta 2022. General Bilbija je ostavio veliki trag u avijaciji na svim poljima prvo kao probni pilot čovek koji je leteo na lovcu Mig-29 i najzaslužniji za njegovu nabavku još u doba SFRJ i na avionu Miraž 2000, a kasnije i kao direktor Savezne uprave za kontrolu letenja.

Od generala Bilbije oprostili su se nedavno prijatelji, bivše kolege kao i pripadnici RV i PVO Vojske Srbije. Ovim prilikom i od generala Bilbije oprostićemo se i mi sa pričom o 5. Operativno centru RV i PVO koji je kasnije bio preteča V i PVO Vojske Republike Srpske i koji je u najtežoj situaciji za srpski narod u BiH pomogao odbrani tog prostora.

Svoju priču o 5. Operativnom centru RV i PVO dao je i general Bilbija u knjizi Ratna vazduhoplovstva bivših jugoslovenskih zemalja 1992-2015. koju su 2015. godine napisala trojica autora Danko Borojević, Dragi Ivić i Željko Ubović. U poglavlju o vazduhoplovstvu i PVO Republike Srpske svoje svedočenje dao je i pokojni general Bilbija.

Posle opsežnog uvoda o geopolitičkoj situaciji u osvit raspada SFRJ i o uticajima koji su doveli do krize i građanskog rata: "U takvim uslovima delovanja i rada, vid oružanih snaga (OS) RV i PVO je, želeći da zadrži svoju supstancu i borbenu gotovost, učinio velike napore da sačuva organizaciju i materijalno tehnička sredstva (MTS) u svom sastavu kao osnov za eventualna odbrambena dejstva, što se kasnije pokazalo kao ispravna odluka", napisao je Bilbija.

"Početkom 1992 . godine 5. vazduhoplovni korpus RV i PVO (5. VaK RV i PVO) je rasformiran,a njegovu ulogu je preuzela 5. OG RV i PVO sa ostatkom jednica LBA, He (trhe-pohe), ARJ PVO, vb, VOJIN sa dodatnim ojačanim odeljenjima LA (L-17 bis)/Mig-21/ iz 204 abr. Prethodno je 117. abr rasformirana, a vazduhoplovi i sastav raspoređeni i preseljeni u sastav 204, i 83. abr.

U sastavu 5.OG RV i PVO su bili aerodromi Bihać, komandno mesto (KM) objekat "Klek", Udbina, Mahovljani i Zalužani kod Banjaluke, kao stalno posednuti aerodromi".

Komandant 5.OG je bio pukovnik Branko Bilbija, a načelnik štaba-zamenik pukovnik Nikola Grujin, kasnije obojica unapređeni u čin generala.

"Za vreme svog postojanja5. OG je vršila zaštitu vazdušnog prostora i vatrenu podršku jedinicama JNA u dodeljenoj zoni odgovornosti. Takođe veliki napori su učinjeni radeći na dislokaciji MTS, ubojnih sredstava, ljudstva i njihove imovine. Značajno je spomenuti da u tim aktivnosima OG nije imala gubitaka, što je svakako proizvod dobrog planiranja i obezbeđenja preduzetih aktivnosti. Posebno je rađeno na iznalaženju i uspostavljanju novih položaja RJ PVO u okolini Banja Luke, sa KM u Čelincu. KM 5. OG je bilo do 14. maja 1992. godine na aerodromu Bihać, objekat "Klek".

Tog dana je KM prebazirano u Banja Luku u deo objekata koji su prethodno pripadali Školskom centru oklopno mehanizovanih jedinica (ŠC OMJ). Novo KM i OC su uspostavljeni u rekordno kratkom vremenu tako da OG nijednog trenutka nije bila van funkcije. Uređenje novih položaja i konsolidacija jednica na njima bile su tih dana osnovne aktivnosti, pogotovo što je i linija fronta između zaraćenih strana bila stabilna i prilično mirna.

Bilo je to zatišije pred buru. Aerodrom Bihać (tri poletne i dve poletno-sletne staze) i podzemni objekat "Klek" su 16. maja 1992. godine u ranim jutarnjim časovima prestale da postoje. Saglasno odlukama rukovodstva SRJ i RS i spoljnih faktora da do 19. maja svi pripadnici JNA moraju da napuste teritoriji BiH aktivnosti 5. OG su svedene na minimum i otpočela je primopredaja dužnosti novom komandnom sastavu Vojske RS na čijem čelu je bio novounapređeni general Ninković.

Sve jednice , MTS i US sa kojima je raspolagala 5.OG RV i PVO su ostale u sastavu novog vazduhoplovstva, koje je zvanično uspostavljeno 27. maja 1992. godine. Tako je 5. OG RV i PVO bila veza između prethodnog i novog vazduhoplovstva, odnosno embrion-začetak V i PVO RS.

Tih dana u tom nekom međuprostoru iz komande RV i PVO zabranili su striktono borbene letove 238 lbae -od 14 maja 1992 i bili su dozvoljeni letovi samo za potrebe letačke obuke. Borbene letove mogla je samo da odobri 5.OG. Političkom odlukom srpski narod sa desne strane Drine, trebalo je da ostane goloruk.

Međutim starešine 5. OG bile su svesne da bi izvršenje ovog naređenja značilo izdaju srpskog naroda i gaženje vojničke časti. Njima je išla na ruku odluka političkog rukovodstva tadašnje Srpske Republike BiH (od 12. avgusta 1992. o formiranju Vojske Republike Srpske 12. maja 1992. godine. U takvim uslovima evakuacija nije bila moguća ni tehnički, ni fizički, ali ni moralno.

Stvaranjem VRS stvorena je kritična masa koja nije dozvoljavala potpunu evakuaciju jednica JNA sa srpskih prostora u BiH. Naređenje o povlačenju 238. lbae, 111. he i 474 vb nije izvršeno. Po dobijanju naređenja da se navedene jedinice povuku na teritoriju SRJ, većina pripadnika tih jednica se jednostavno demobilisala iz JNA i stavila na raspolaganje ugorženom srpskom narodu.

Napomena: U izradi ovog teksta uz saglasnost Danka Borojevića korišten je materijal iz knjiga Ikari Srpske i Vazduhoplovne snage bivših republika SFRJ 1992-2015 koja je objavljena 2016. godine

Ko je bio general Branko Bilbija

Impresivna karijera srpskog Ikara

General Bilbija je rođen u Sanskom Mostu 1947. godine. U profesionalnoj karijeri obavljao je dužnosti pilota na aerodromu Petrovac kod Skoplja u 98. avijacijskoj brigadi, zatim komandira avijacijskog odeljenja i zamenika komandanta 125. eskadrile u 117. lovačko-avijacijskom puku na aerodrom Željava kod Bihaća, opitnog pilota i komandanta Vazduhoplovnog opitnog centra, načelnika Odelenja za vazduhoplovnu podršku u komandi RV i PVO, zatim pomoćnika komandanta RV i PVO za letačku obuku i inspekcijske poslove i direktora Savezne uprave za kontrolu letenja.

Od oktobra 1991. godine učestvovao je u borbenim dejstvima na prostorima SFRJ i u aprilu 1992. godine primio dužnost prvog komandanta 5. Operativne avio grupe sa komandnim mestom na aerodromu Željava, a kasnija u Banja Luci koja je bila začetak RV i PVO Vojske Republike Srpske.

Leteo je na više od 35 tipova i podtipova aviona.

U decembru 1985. godine, kao prvi pilot van SSSR, leteo je na avionu MiG-29 u opitnom centru SSSR na aerodromu Kubinka pored Moskve, a u cilju evaluacije istog za potrebe našeg RV i PVO.

Vanredno je unapređen u čin pukovnika 1988. godine, a u čin general-majora 1997. godine. Više puta u toku aktivne vojne službe je nagrađivan i odlikovan.

Kurir.rs/A.Mlakar