Pre tačno 76 godina, Beograđane koji su ranom zorom krenuli poslom preko Terazija zatekao je stravičan prizor. Obešena na bandere visila su tela petorice srpskih rodoljuba, likvidiranih u znak odmazde nemačkih okupatora zbog pružanja otpora.
Ova jeziva scena Srba obešenih 17. avgusta 1941, izobličenih i namučenih lica, u pocepanoj odeći, postala je simbol brutalnosti nacista, ali i najava brojnih drugih masovnih zločina koji će se tokom Drugog svetskog rata odigrati na prostoru Srbije.
U ranim jutarnjim časovima učenik Milorad Pokrajac, krojački radnik Jovan Janković, obućar Svetislav Milina i zemljoradnici Velimir Jovanović i Ratko Jević izvedeni su u unutrašnje dvorište zatvora Gestapoa i streljani. Njihova tela potom su prevezena na Terazije i obešena. Surovost ovog čina dodatno je naglašavao transparent razapet među stubovima koji je pozivao na konjske trke, dok je u blizini stajala parola na nemačkom „Snaga kroz radost“.
Organizator vešanja u centru Beograda bio je SS major Karl Kraus, šef beogradskog Gestapoa, dok mu je, prema nekim navodima, glavni pomagač bio šef Uprave grada Beograda Dragi Jovanović. Vešanje na Terazijama upriličeno je radi zastrašivanja stanovnika glavnog grada, a zbog sve učestalijih diverzija i sabotaža. Jedan od razloga je, kako se navodi, bio i taj da se „pogura“ Milan Nedić kako bi se što pre odlučio na formiranje kvislinške vlade.
Istoričar Rade Ristanović kaže da je „upozoravajuće“ vešanje organizovano nedugo pre toga i u Pančevu, jer su Nemci verovali da jedino brutalnom silom mogu da obuzdaju Srbe.
- Kolektivnu odmazdu Nemci su najavljivali od kada su došli u Beograd, jer je odmah pucano na njih. Pripadnicima otpora prećeno je i u štampi - navodi Ristanović, koji odlučno odbacuje tvrdnje nekih da su Beograđani mirno pili pivo dok su leševi visili oko njih:
- Postoji fotografija na kojoj se vide ljudi kako piju pivo, ali mi ne znamo ko su oni i koje su nacionalnosti. Svi istorijski podaci ukazuju na to da su Srbi bili zgađeni tim prizorom!
Nije baš kao u „Otpisanima“
STRADAO SAMO JEDAN NEMAC
Malo je poznato da je u Beogradu samo jedan Nemac stradao u organizovanom atentatu. Pored njega, jedan nemački vojnik poginuo je slučajno, a ubijen je i jedan folksdojčer.
- Preterano je reći da je samo jedan Nemac stradao, ali istina je da je Beograd više služio kao čekaonica, odnosno mesto za regrutaciju, prikupljanje podataka, materijala, oružja i novca - ističe Ristanović.
I to je Srbija
BANDERE PRODALI KAO STARO GVOŽĐE
Inače, bandere na kojima su obešeni Srbi prenete su na Novo groblje, gde je uređeno i posebno spomen-obeležje, ali su prilikom rekonstrukcije kompleksa, 2003, one ukradene! Bandere su skinute i ostavljene sa strane dok traju radovi. Međutim, tokom noći su nestale. Uhapšene su tri osobe koje su bandere isekle i prodale u staro gvožđe. Danas se na Novom groblju nalaze replike.
ČINJENICE O SPOMENIKU OBEŠENIMA
Spomenik žrtvama na Terazijama podignut je 1983. godine kod Igumanove palate
Rad je vajara Nikole Jankovića
U obliku je crnog obeliska, visine četiri metra i obima od 80 centimetara
U reljefu na spomeniku uklesani su prizori vešanja sa stihovima Vaska Pope
Bronzana ploča sa imenima obešenih i epitafom je ukradena
Kurir / Ružica Kantar
Foto: Filip Plavčić, Privatna arhiva
