BEOGRAD - Vojni analitičar Aleksandar Radić i vazduhoplovni entuzijasta Mario Hrelja zajednički su objavili knjigu o avionu "Soko J-20 Kraguj" u kojoj je prvi put rasvetljena uloga verovatno najegzotičnijeg proizvoda jugoslovenske vazduhoplovne industrije i učešće tog autentičnog partizanskog aviona u ratovima na prostoru bivše Jugoslavije - od Slovenije do Kosova.U izjavi agenciji Beta, Radić je rekao da se zaista radi o neobičnom avionu, koji možda nije bio atraktivan kao moćniji i moderniji Galeb, Jastreb, Orao i Supergaleb, ali koji je imao veoma značajnu ulogu u obuci brojnih rezervnih pilota JNA pa čak i u građanskom ratu u Jugoslaviji, iako mu to nikada nije bila namena.
Avion J-20 Kraguj projektovan je krajem 50-ih godina prošlog veka kao "masovni narodni avion", to jest kao neka vrsta lake borbene "partizanske" avijacije koja će sa podesnih travnatih poletnih staza i u pozadini okupirane teritorije da leti na zadatke borbenog uznemiravanja neprijatelja u brdsko-planinskim terenima, pod zaštitom mraka i oblaka.
Prva serija od 14 aviona izrađena je 1967. godine a deset godina kasnije uradjeno je još 27 aviona, koji su korišćeni u eskadrilama lake borbene avijacije i za obuku rezervnih pilota JNA na aerodromima Brnik, Lučko, Pančevo i Tuzla.
Nakon što su 1988. godine izbačeni iz upotrebe u JNA, predati su na korišćenje Teritorijalnoj odbrani Slovenije i Crne Gore, gde su dočekali upotrebu u gradjanskog ratu u Jugoslaviji a pod kontrolom jednice Državne bezbednosti Crvene beretke leteli su na zadatke vatrene podrške u Podrinju kao i na Kosovu.
"U vreme kada su se u svetu, pa i u Jugoslaviji, pravili avioni visokih performansi dva puta brži od zvuka, napravljen je Kraguj koji je imao brzinu kao avioni posle Prvog svetskog rata. Ali to je avion koji je imao nezamenljivu ulogu u obuci rezervista a u kriznim ratnim momentima pojavljivao se na marginama sukoba i davao svoj doprinos" rekao je Radić.
Iako je zamišljen kao partizanski avion koji će u slučaju globalnog sukoba da uznemirava neprijateljsku pozadinu i komunikacije noću i po oblačnom vremenu, Radić je dodao da se baš kroz sudbinu Kraguja u jugoslovenskim ratovima može sagledati i čitava istorija tog sukoba.
"Prvi potez JNA u Sloveniji bio je da pošalje pilote na Brnik da prebace te avione u Srbiju, da ih ne bi koristila TO Slovenije u ratu. Korišćen je i u Slavoniji, pa u Konavlima i u Krajini. Crvene beretke su ga koristile za suzbijanje napada snaga Nasera Orića iz Srebrenice na srpska sela u Podrinju a iste snage koristile su ga u borbama kod Kline na Kosovu. Iako je pravljen za drugačiji rat, učestvovao je u svim ovim borbama", rekao je on.
Vojni analitičar navodi da je taj avion upravo u Podrinju i na Kosovu korišćen u svojoj primarnoj - partizanskoj ulozi, u situaciji premoći protivnika u vazdušnom prostoru i sa travnatih zamaskiranih livada.
Iako nepopravljivo spor i koncepcijski zastareo, u svim borbama oboren je samo jedan Kraguj i to u Konavlima 1991. godine kada su ga, verovatno, greškom oborili crnogorski rezervisti.
Kraguj je imao i značajnu filmsku karijeru jer je glumio partizansku avijaciju u filmu "Partizanska eskadrila" Hajrudina Krvavca 1978. godine, dok je 1994. učestvovao u filmu Podzemlje Emira Kusturice, ovaj put kao nemački avion koji učestvuje u bombardovanju Beograda 1941. godine.
"Glumačku" ulogu preuzeo je i 1974. godine na vežbi "Drvar 74" izvedenoj pred maršalom Titom, koja je bila zamišljena kao rekonstrukcija nemačkog desanta na Drvar tri decenije ranije. U toj vežbi Kraguj je takodje glumio nemačku avijaciju.
Pojedini avioni J-20 Kraguj posle rata našli su svoj put do vazduhoplovnih entuzijasta u Velikoj Britaniji, SAD i Francuskoj a jedan avion u statusu oldtajmera i danas se koristi u Srbiji.
Izdavač knjige "Soko J-20 Kraguj" je vazduhoplovni entuzijasta i nastavnik letenja iz Beograda Mario Hrelja koji i sam poseduje jednog Kraguja.
Knjiga je zamišljena kao začetnik edicije u kojoj će se naći i drugi naslovi posvećeni istoriji jugoslovenskog i srpskog vazduhoplovstva.
(Kurir.rs/Beta)
NE PROPUSTITE
