Samo osam dana pre nego što će Hitlerovim napadom na Poljsku početi Drugi svetski rat, Nemačka i Sovjetski Savez potpisali su pakt o nenapadanju. Nemci su se osigurali od učešća Rusa u ratu u Evropi, a Rusi su, opet, predupredili stvaranje nemačko-japanskog saveza protiv Moskve.
Ovaj pakt uneo je zabunu i među jugoslovenskim komunistima. S jedne strane, oni su, po prirodi stvari, bili protiv nacizma, a s druge, slepo su godinama pre toga sledili Staljina. Iako je Hitler već bio napao Poljsku, Dansku, Norvešku, pa Francusku... Komunistička partija Jugoslavije (KPJ) nije preduzimala konkretne pripreme za rat jer se slepo držala pakta između Nemačke i SSSR.
Objava proglasa
Tek kad je Nemačka 22. juna 1941. napala Sovjetski Savez i Staljin pozvao sve komunističke partije „da otpočnu sa borbom protiv okupatora kojom bi se pomogla i olakšala borba Sovjetskog Saveza“, KPJ je pojačala aktivnost na organizovanju borbe protiv Nemaca. Istog dana u Beogradu je održana sednica komunističkog rukovodstva i izdat proglas u kojem se osuđuje napad na SSSR i poziva narod da se uključi u pripreme ustanka. Pet dana kasnije, za vrhovnog komandanta buduće partizanske vojske izabran je Josip Broz Tito.
Najuže komunističko rukovodstvo, Politbiro Centralnog komiteta KPJ, održalo je 4. jula na beogradskom Dedinju sastanak u vili vlasnika dnevnog lista Politika Vladislava Ribnikara. Prisustvovali su Tito i članovi Centralnog komiteta Aleksandar Ranković, Milovan Đilas, Ivo Lola Ribar, Svetozar Vukmanović i Sreten Žujović. Vladislav Ribnikar, njegova supruga Jara i istoričar Vladimir Dedijer čuvali su stražu oko kuće.
Tada je doneta odluka da se sa sabotaža i diverzija pređe na opšti narodni ustanak.
Tri dana kasnije Žikica Jovanović Španac je u Beloj Crkvi ispalio prvu komunističku ustaničku pušku, ubivši dva žandara. Od 1956. godine 4. juli se slavio kao državni praznik Dan borca u čitavoj zemlji. Ukinut je 2001.
Inače, vilu na Dedinju u kojoj je održan sastanak 4. jula 1941. sagradio je sedam godina ranije Vladislav Ribnikar. Pre rata u dvorištu je iskopano sklonište, a sama zgrada pripremljena je za ilegalni rad. U njoj su se u prvim godinama rata krili visoki komunistički funkcioneri, među njima i Tito. Nakon odlaska Vladislava i Jare Ribnikar u partizane, 1943, kuća je konfiskovana i u nju su se uselili nemački oficiri.
Po oslobođenju zemlje, Vladislav Ribnikar je kuću, koju su Nemci ostavili praznu i demoliranu, poklonio državi za muzej. Muzej je radio do 2000, a aprila 2003. kuća je vraćena porodici Ribnikar.
Počasno mesto u UN
A što se karaktera odluka donetih 4. jula tiče, i partizanskog pokreta uopšte, treba imati na umu i ovo što piše u nastavku...
U decembru 1941. godine četnici su zarobili polovinu boraca Pocerskog partizanskog bataljona, među njima i komandanta Stjepana Filipovića. Zarobljenike su predali Nemcima, koji su ih posle držanja u logoru pobili.
Fotografija Stjepana Filipovića, načinjena nekoliko trenutaka pre vešanja, nalazi se na počasnom mestu u zdanju UN u Njujorku kao jedan od upečatljivih simbola otpora protiv okupatora u Drugom svetskom ratu.
