Stefan Nemanjić, nazvan Prvovenčani, bio je sin velikog župana Stefana Nemanje. Imao je starijeg brata Vukana, vladara Zete, i mlađeg Rastka Nemanjića, potonjeg Svetog Savu, osnivača autonomne Srpske arhiepiskopije.
Na Državnom saboru kod Petrove crkve u Rasu 1196. godine Stefan Nemanja se odrekao prestola u korist sina Stefana i prepustio mu titulu velikog župana. Ovo nasleđivanje krune preko reda izazvalo je desetogodišnji građanski rat. Sukob je okončan 1205. godine uz posredovanje mlađeg brata Save, kada su Stefan i Vukan potpisali sporazum po kom Stefan postaje veliki župan, a Vukan udeoni knez „jugozapadne Srbije“.
Razvod zbog šuge
Stefan Prvovenčani bio je u braku sa Evdokijom, sinovicom vizantijskog cara. Ali kad su krstaši osvojili vizantijsku prestonicu Carigrad, Stefanu je taj brak prestao da bude politički važan, pa je Evdokiju oterao - zbog navodne šuge. Oženio se drugi put Anom Dandolo, unukom mletačkog dužda, stratega napada na Carigrad.
Kada je njegovoj državi zapretila opasnost od saveza katoličkih vojski Latinskog carstva i Ugarske, Stefan Nemanjić obratio se za podršku papi i zamolio da ga ovaj kruniše za kralja. Jedan specijalan papin izaslanik, koji je preko Splita došao u Srbiju, doneo je krunu za Stefana i krunisao ga 1217. njome. Bio je to njegov veliki uspeh. U hijerarhiji evropskih, hrišćanskih vladara, on je izjednačen sa ostalim kraljevima i Srbija je tako stekla pun suverenitet.
Ali takav politički zaokret nije bio dobro primljen u zemlji, u kojoj je pravoslavlje već bilo čvrsto ukorenjeno. Istoričar Vladimir Ćorović piše: „Protiv Stevana se naročito diže njegov brat Sava, dotadašnji mu verni saradnik, glavni predstavnik pravoslavlja i vizantijske crkvene kulture u Srbiji i po svom činu i po svom svetogorskom vaspitanju. Sava nije hteo da izaziva borbe u zemlji da je ne bi izložio kakvim neprilikama, nego je napustio Studenicu u Srbiji i otišao u Svetu Goru.“
Ubrzo su se, međutim, političke i vojne okolnosti promenile, i Stefan Nemanjić opet se okrenuo staroj veri. Miri se sa bratom Savom, koji se, da bi osigurao poziciju pravoslavlja, prihvata organizovanja srpske crkve. Lično putuje u Nikeju, gde je od cara i patrijarha izdejstvovao dozvolu da uspostavi autokefalnu, odnosno samostalnu srpsku crkvu. U Srbiju se vratio sa svetom relikvijom - delom desnice Svetog Jovana Krstitelja, kojom su se posvećivali vizantijski carevi za vreme krunisanja. U Žiči je 1221. godine njome prvo blagoslovio Stefana Nemanjića, a onda mu je na glavu stavio kraljevsku krunu, dar nikejskog cara. Kao prvokrunisani među Nemanjićima naziva se „Prvovenčani“...
Pisac žitija
Imao je četiri sina, među njima buduće kraljeve Radoslava, Vladislava i Uroša I, zatim Predislava, budućeg srpskog arhiepiskopa Savu II, i kćerku Komninu, dok pojedini izvori navode da je imao još jednu ćerku, pod imenom Renijera.
Opisao je život svoga oca u Žitiju Svetog Simeona, delu koje je postalo uzor potonjim piscima biografija u našoj književnosti.
U istorijskim izvorima datum smrti kralja Stefana Prvovenčanog je različit: navodi se 24. septembar 1223, zatim 1224. i 1228. godine.
Legenda o svecu
Oživeo i zamonašio ga
U Žitiju svetitelja Save piše da je Stefan Prvovenčani, kad se teško razboleo, poručio svom bratu Savi da mu dođe. Na putu od manastira Žiče prema Rasu Savi je javljeno da mu je brat umro. Sava ga oživi i zamonaši, i ovaj izdahne pod monaškim imenom Simon. Telo mu je sahranjeno je u Studenici preko puta grobnice Svetog Simeona, njegovog oca. Crkva ga proslavlja 7. oktobra.
Kurir / Momčilo Petrović
Foto: Arhiva
