Jelena Anžujska, rođena oko 1236. godine, bila je rođaka Karla I Anžujskog, kralja Sicilije i Napulja. Sa četrnaest godina udala se za srpskog kralja Uroša i rodila mu dva sina - Dragutina i Milutina, koji će kasnije postati kraljevi. Legenda kaže da je Uroš naredio da se duž puta kojim je Jelena došla u Srbiju, uz Ibar od Kraljeva do Raške, zasadi jorgovan kako bi pripitomio i ulepšao sure litice doline i buduću kraljicu podsetio na Provansu.Vladarske ambicijePosle smrti muža 1276. godine, u periodu kad je država bila podeljena na tri dela, Jelena je kratko vreme vladala oblastima između Dubrovnika i Skadra, a ostatkom Milutin i Dragutin.Po ugledu na srpske vladare, i kraljica Jelena zidala je manastire: najpoznatija njena zadužbina je Gradac, sazidan krajem XIII veka, kao i Crkva Svetog Nikole u Skadru, u kojoj se zamonašila. Takođe je obnavljala mnoge svetinje, među njima i manastir svetih Sergija i Vaha na obalama reke Bojane kod Skadra. Pomagala je znatnim sumama i katoličke crkve.Njen dvorac nalazio se na samom rubu današnjeg Kosova i Metohije, na izvoru Ibra u mestu Brnjak. Tu je osnovala školu za siromašnu žensku decu i sirotište. Bila je u dobrim odnosima s Dubrovnikom. Osim dvorca u Brnjaku, Jelena Anžujska imala je i grad Jelač na Rogozni.Pred smrt, već u dobokoj starosti, Jelena se zamonašila u Crkvi Svetog Nikole u Skadru i uzela ime Jelisaveta. Umrla je 1324. godine u Brnjacima, a sahranjena u Gradcu.Sahrani su prisustvovali njen sin kralj Milutin, arhiepiskop Sava II, dva episkopa, izaslanik drugog sina kralja Dragutina i mnogobrojna sirotinja o kojoj se Jelena brinula.Javila se u snuDocnije su u Gradac stigli sin kralj Dragutin i obe snahe, Katelina i Simonida, koje su njen grob ukrasile prekrivačima izvezenim zlatnim nitima.Tri godine od svoje smrti javila se u snu jednom monahu, pa je episkop Pavle, u prisustvu crkvenih velikodostojnika, posle celonoćne molitve otvorio njen grob. Telo pokojnice u njemu nađeno je celo i očuvano „kao u rosi“. Mošti su zatim položene u ćivot i stavljene ispred Hristove ikone u manastirskoj crkvi.Njen lik, kao ktitora, nalazi se u Gradcu iznad mesta gde je bila njena grobnica. Jedna ikona na kojoj je predstavljena s Dragutinom i Milutinom čuva se u Crkvi Svetog Nikole u Bariju, a druga u Crkvi Svetog Petra u Rimu. Kao pravoslavna monahinja naslikana je na freskama u Ðurđevim stupovima, u Arilju, Sopoćanima, Gračanici i u manastiru Gradište u Paštrovićima.Slavi se 12. novembra.
SAVA III UZVEDEN NA SVETI PRESTOOd 1309. godine na prestolu srpskog arhiepiskopa bio je Sava III. Istorijski izvori navode da je bio hilandarski monah, a zatim i iguman. Upravo kao iguman Hilandara izabran je za episkopa prizrenskog i s tog položaja je, posle smrti arhiepiskopa Jevstatija II „uzveden na ovaj sveti i božanstveni presto, koji podrža osam godina“. Njegovim zauzimanjem urađen je živopis u Crkvi Bogorodice Ljeviške u Prizrenu, a nešto kasnije obnovio je, uz Milutinovu podršku, i živopis u južnoj kapeli Žiče. Arhiepiskop srpski Sava III umro je 1316. godine, a Crkva ga proslavlja 8. avgusta.
