Pre pet godina, 17. maja 2018. godine, Skupština Kosova donela je zakon kojim je Priština proglašena za ‘glavni grad“ a Prizren za „istorijsku prestonicu“ Kosova.
Reporter Kurira je juče i prekjuče bio tamo, u tim gradovima. I može da izvesti: „Beli lice Prizrenka devojka“ više nije jedna od najlepših srpskih ljubavnih pesama. Danas je to tužbalica!
U Prizrenu živi desetak Srba.
A kakva im je slavna istorija bila!
Mart 2004.
Osetili krv
Kažu da je pogrom 17. marta bio nekontrolisani izliv besa. Takoreći afekt. Na sudu se takvo stanje uzima kao olakšavajuća okolnost. Ali... Preživele iz prizrenske Bogoslovije, njih 58, nemački Kfor evakuisao je u svoju bazu izvan grada. Dan kasnije rulja je nasrnula na njih. Kao zveri koje su osetile krv. Odbili su ih oružjem.
Prestonica carevine
Protrčimo kroz vekove... U Vizantiji je Prizren sedište hrišćanske episkopije; u doba kralja Milutina najznačajnije je trgovačko mesto u Srbiji; za vladavine cara Dušana povremeno je prestonica carevine... Milutin je u ovom gradu podigao crkvu Bogorodicu Ljevišku (1307), a Dušan manastir Svetih arhangela (1352)... Tu je, u Arhangelima, i sahranjen.
Posle Dušana, Prizren drži Vukašin, posle Vukašina - Balšići, pa kralj Marko... Sve nedostojniji od nedostojnijeg, i 1450. i neke Prizren pada pod Turke. Oni dižu turbeta, medrese i džamije, između ostalih i Sinan-pašinu džamiju (1615) od kamena iz porušenih Svetih arhangela... U to doba, u 17. veku, najmanje 20.000 pravoslavaca napustilo je grad, a naseljavaju se Albanci koji silaze s planina na prostoru današnje Albanije...
U 19. veku grad opet doživljava procvat. Zna se da je 1868. godine Prizren imao više od 40.000 stanovnika i da su njegove zanatlije bile čuvene po umeću. Turci daju veća prava nacionalnim manjinama, pa je 1871. godine počeo da izlazi list Prizren na srpskom i turskom jeziku, a osnovana je i Bogoslovsko-učiteljska škola kao zadužbina uglednog prizrenskog trgovca Sime Andrejevića Igumanova. To je bila prva srednja škola na srpskom jeziku u celom Turskom carstvu. U Prizrenu su složno živeli Srbi, Turci, Albanci, Vlasi, Aromuni, Grci, Mlečani, Sasi, Dubrovčani, Kotorani, Romi, Goranci i drugi narodi...
Slavna istorija
Od Balkanskih ratova, od 1913, grad je opet u sastavu Srbije, a kad se 1918. formira Jugoslavija, Srbi hrle u Beograd i druge velike gradove, zbog boljih škola i većih plata, Turci se sele u Tursku jer više nije njihovo carstvo, a Albanci se naseljavaju u Prizren. Godine 1981. oni čine apsolutnu većinu, a Srba je bilo 12.000. Koliko ih je danas, rekli smo.
Prizrenci važe za obzirne i trpeljive ljude. Reporter Kurira slušao je, i ranije i ovih dana, Albance da govore: „Kakav bih ja Prizrenac bio kad ne bih znao srpski?“
Ali ovo je činjenica: u martovskom pogromu 2004. godine svaki je Srbin u Prizrenu napadnut i svaki srpski stan opljačkan. I svaka srpska crkva u Prizrenu spaljena! U drugim kosovskim gradovima poneki čovek i poneka svetinja izbegli su stradanja, u Prizrenu - ne!
Niko nije umeo da mi objasni kako i zašto.
Ugljenisana tela
A stradanja su bila apokaliptična...
Posle 1999. godine Srbi koji nisu izbegli dalje, koji nisu imali gde drugde da odu sklonili su se u zgradu Bogoslovije, iz koje su đaci evakuisani. Tu, u jednoj zgradi i dvorištu ograđenom kolutovima bodljikave žice, sklonilo se pedesetak duša, uz Srbe i Romi, i jedan Albanac oženjen Srpkinjom, koju nije hteo da ostavi. Nisu u svojim poodmaklim godinama imali ništa osim jedno drugo.
I kad je 17. marta masa, urlajući i halačući ognjem i maljevima počela da zatire sve srpsko, zapalila je i Bogosloviju. Kfor je, međutim, uspeo da evakuiše izbeglice iz zgrade. A posle, kad se ugljevlje ugasilo i pepeo ohladio, ispostavilo se da su dvoje, u onoj gužvi, zaboravili! U podrumu prizrenske Bogoslovije nađena su dva ugljenisana tela: Prizrenca Dragana Nedeljkovića (55) i nepoznate žene.
Prizrenska Bogoslovija
Škola za sveštenike
Prizrenska Bogoslovija, osnovana 1871, jedna je od osam koje ima SPC. Ove godine ima 27 đaka iz svih delova Srbije, Republike Srpske, Crne Gore... Njihovo školovanje finansira Eparhija raško-prizrenska zahvaljujući donacijama. Njihov život u najvećem odvija se u zdanju škole i internata.
U grad izlaze samo po potrebi, u pratnji starijih đaka ili profesora. Ali svakog jutra zajedno odlaze na liturgiju u Hram Svetog Ðorđa, udaljen nekoliko stotina metara. Osim u tom slučaju, i pri njihovom povratku, poslednjih 19 godina nikada na prizrenskim ulicama nema toliko Srba.
Spaljeno sve
Paroh prizrenski Jovan Radić sedi na klupi u porti Sabornog hrama Svetog Ðorđa i na telefonu nam pokazuje fotografije snimljene pre devetnaest godina: vatra, zgarište, gomila kamenja, masa ljudi, pa vatra, zgarište...
- Spaljen je Vladičanski dom, i Ljeviška, pa Crkva Svetog Spasa... - nabraja. - A ovo je zid iza nas - uvećava fotografiju golih izgorelih zidova.
Nema krova, umesto prozora - rupe, kao prazne očne duplje. Spaljene su bogoslužbene knjige i sve knjige rođenih, krštenih... Bio je to atentat na kolektivno pamćenje Srba.
Iza nas je čeoni zid Crve Svetog Ðorđa, sada beo, lep.
Hramovi su od onda do danas obnovljeni, danas ih, svaki ponaosob, danonoćno čuvaju stalne policijske straže...
- Kao što nakon Velikog petka i velikog stradanja dolazi Vaskrs, tako su i ovi oskrnavljeni i spaljeni hramovi doživeli svoje vaskrsenje i dočekali su da se u njima opet vrši služba Božja - kaže paroh Jovan Radić.
Možda nam je jezik bio brži od pameti koja nalaže učtivost.
- Za koga se vrši služba - pitamo.
- Molim?
- Za koga, oče, vršite službu? Sami ste rekli da je u Prizrenu desetak Srba.
Poruka jevanđelja
Jovan Radić je mlad čovek, ima 29 godina. U Prizrenu živi sa suprugom, uskoro diplomiranim stomatologom, i sinovima starim tri meseca i četiri godine.
Ali u njegovom odgovoru na moje pitanje skupilo se osam vekova istorije Srba u Prizrenu, i najmanje isto toliko vekova budućnosti.
- Hristos kaže u jevanđelju: gde je dvoje ili troje u ime moje, i ja sam sa njima! - rekao je prkosno. Lice mu je bilo ozareno verom.
Iza ograde porte Sabornog hrama Svetog Ðorđa vrio je život. Tamo nije bilo Srba.
Ali ovaj odgovor sveštenika Jovana Radića objasnio je zašto je Prizren više srpski „carski grad“ nego albanska „istorijska prestonica“.
Momčilo Petrović
NE PROPUSTITE
