PRIBOJ - Ispod sloja nagomilanog šuta i otpadnog materijala u porti manastira Sveti Nikola, u Banji kod Priboja, tokom skorašnjih arheoloških istraživanja pronađeni su najstariji ostaci manastira u kojem je još arhiepiskop Sava 1220. uspostavio sedište dabarske episkopije.Istraživanja se sprovode od 2011. godine, a u ovogodišnjoj kampanji biće definisane granice južnog obziđa manastira, na osnovu čega će se znati izgled manastira od samog osnivanja, kao i površina koju je zahvatao. Zaštitna iskopavanja dosad su dala značajne nalaze, koji potvrđuju pisanje putopisca Idrizija iz 1154. godine o „malom gradu Banji na reci Limu“.
Monumentalno- Tokom obnova manastira sav materijal odbacivan je na jedno mesto, a pretpostavljalo se da se ispod njega ne nalazi ništa. Međutim, ova istraživanja pokazala su da se baš na tom mestu nalaze ostaci najstarijih zidova i građevina nekadašnje manastirske porte, koja je bila znatno veća od današnje - priča za Kurir vođa arheoloških istraživanja Marina Bunardžić iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture Beograd.Ona kaže da su, osim ranije otkrivenih ostataka iz perioda obnove Makarija Sokolovića (16. vek) i Stefana Dečanskog (14. vek), otkrivene i građevine i predmeti iz vremena Vizantije.- Na osnovu pronađenih ostataka zidova, vidi se da su prostorije bile monumentalne, neke su bile i po 16 i 19 metara dugačke. Takođe, pronašli smo posude iz 12. veka, iz vremena kad je Banja bila episkopija - kaže Bunardžićeva.
Veliki požarPrema njenom mišljenju, ti objekti, kao i delovi vizantijskog zida s kulom mogli bi u slobodnoj interpretaciji da se okarakterišu kao „mali utvrđeni grad“, odnosno kao ono o čemu je Idrizi, kartograf kralja Rodžera Drugog, pisao još sredinom 12. veka. Taj deo grada stradao je u nekom velikom požaru, a nakon toga, u 14. veku, usledila je velika obnova pod Stefanom Dečanskim. Obnovljeni bedemi koji danas opasuju Banju upravo su iz tog perioda i delom se naslanjaju na unutrašnji zid starijih bedema i nekadašnji ulaz sa tri stepenika.Banja je nakon toga neko vreme bila zapuštena, da bi sledeća obnova usledila tek u 16. veku, za vreme Makarija Sokolovića. Ta obnova potpuno negira ove starije građevine i izvedena je od zatečenog materijala - ističe Bunardžićeva i dodaje da će se naredne godine istraživati ostaci nekadašnje manastirske trpezarije.
Timski radMINISTARSTVO DALO NOVACArheološka istraživanja manastira u Banji kod Priboja finansira Ministarstvo kulture, uz blagoslov episkopa Filareta. Istraživanjima rukovodi arheolog Marina Bunardžić, a u timu su i arheolozi Radovan Bunardžić i Savo Derikonjić.
Bogata riznicaPREDMETI OD ZLATA, SREBRA I KRISTALA U istraživanjima 1974. godine u Banji je pronađena riznica koja spada u red najvrednijih riznica Srpske pravoslavne crkve. Predmeti od zlata, srebra i gorskog kristala prefinjene i jedinstvene izrade datiraju iz vremena od 15. do 17. veka. Riznica ima 40 predmeta i smatra se da je sakrivena tokom Velike seobe Srba.
