Naš proslavljeni pesnik Ljubivoje Ršumović izrekao je svojevremeno jedan kratak, ali efektan i tačan stih koji kaže da dok je sela i seljaka, Srbija će biti jaka. Ršumović je, sa druge strane, 2019. godine predložio da se ljudi sa sela nazivaju seljanima, a ne seljacima, jer ovo drugo je odavno poprimilo pežorativno značenje, označava primitivnog i neobrazovanog čoveka.
Stvarnost je, naravno, sasvim drugačija, jer je srpski seljak oduvek predstavljao istinsku elitu svog naroda, odnosno čoveka sposobnog da se stara o sebi i svojoj porodici, da državi da državno, Bogu Božje, ali i da se, kada zatreba, suprotstavi neprijatelju svoje države i viteški ga porazi na bojnom polju. Nažalost, srpsko selo je bilo i ostalo najveća žrtva komunističke planske privrede nakon završetka Drugog svetskog rata, kad je došlo do masovnog seljenja ljudi iz sela u prigradska ili gradska naselja kako bi radili u fabrikama. S vremenom je takva politika dovela do pada udela seoskog stanovništva u ukupnoj populaciji Srbije, a posledično i do infrastrukturnog i svakog drugog propadanja sela. Danas, u vreme kad se i u Srbiji naširoko govori o digitalizaciji, ekološkoj i energetskoj transformaciji, pa čak i robotizaciji, moramo se baviti i pitanjem opstanka i revitalizacije srpskog sela, jer za zemlju poput Srbije život isključivo u gradovima ili varošicama je ekonomski, ali i bezbednosno neodrživ.
Gde se srpsko selo nalazi danas, posle nekritičke urbanizacije u drugoj polovini 20. veka, posle sloma komunizma i sankcija devedesetih i predatorske privatizacije javnih preduzeća dvehiljaditih? Prema podacima sa kraja prošle decenije, gotovo 1/4 sela u Srbiji nalazi se u fazi nestajanja, u 150.000 seoskih kuća niko ne živi (od kojih je 50.000 napušteno), u 1.034 sela živi manje od 100 stanovnika, a u 550 manje od 50. U tom trenutku ambulantu nije imalo 2/3 sela, poštu nije imalo njih skoro 2.000, a 500 ih je bilo bez asfaltnog puta.
Nemojmo se zavaravati da je ovo "srpski usud", jer se ceo postjugoslovenski prostor suočava sa sličnim trendovima. Tako u susednoj Crnoj Gori, prema rezultatima poslednjeg popisa stanovništva, skoro 1/3 ukupnog broja građana živi u Podgorici, dok u tri najveća crnogorska grada, dakle u Podgorici, Nikšiću i Bijelom Polju, živi čak polovina ukupnog broja stanovnika. Čak 43,5 odsto crnogorskih sela je te 2011. godine imalo manje od 50 stanovnika, od kojih 27,8 odsto ispod 25 stanovnika, a 39 sela su bila bez ijednog stanovnika. U Hrvatskoj je još 2001. godine popisom stanovništva ustanovljeno da 29 sela nema niti jednog žitelja, a da u njih 11 živi samo jedan stanovnik. Kakva je situacija u njenim selima danas, može se naslutiti na osnovu podataka dobijenih popisom iz 2021. godine, koji pokazuju da je ukupan broj stanovnika pao na nešto preko 3,8 miliona, te da su sve njene županije doživele pad broja stanovnika, od kojih najviše Vukovarsko-sremska, čak 20,28 odsto.
Srbija je prva u našem regionu postala svesna ovog problema, ali i krenula teškim i mukotrpnim putem njegovog rešavanja. Najpre je 2019. godine formiran Nacionalni tim za preporod sela Srbije, koji nije obuhvatio samo političare, već i ljude iz crkava i verskih zajednica, intelektualce, glumce i mnoge druge kojima je do sela u Srbiji stalo. Konačno, prvi put u svojoj istoriji, zahvaljujući volji i podršci Vlade Republike Srbije i predsednika Srbije Aleksandra Vučića, naša zemlja je 2020. godine dobila Ministarstvo za brigu o selu, predvođeno ministrom Milanom Krkobabićem. Prvi konkretni koraci su napravljeni, dodeljuju se besplatne kuće mladima, osnivaju se nove zadruge, a ulažu se i znatna sredstva za obnovu seoske putne, vodovodne i kanalizacione infrastrukture.
Ostaje, međutim, mnogo toga što država Srbija tek treba da uradi za svoje selo, jer ono ju je stvorilo, branilo i hranilo vekovima. Srpsko selo zaslužuje da postane ustavna kategorija jer, prema važećem tekstu Ustava Republike Srbije, u zemlji postoje samo ,,opštine, gradovi i grad Beograd". Nekad su srpska sela imala ne samo svoju seosku vlast i svoj novac, kojim su raspolagala, već neka od njih i svoju policiju, a u vreme Kraljevine Srbije deo narodnih poslanika obavezno je biran iz redova uglednih seljaka i domaćina. Vreme je da im se, za početak, vrati bar deo nekadašnjeg sjaja.
NE PROPUSTITE
