Ima najmanju gustinu naseljenosti od bilo koje suverene države na svetu: dva stanovnika po kvadratnom kilometru. Njenih tri miliona stanovnika živi na području veličine Aljaske (1,5 miliona) i okruženo je sa 143 miliona Rusa na severu i 1,4 milijarde Kineza na jugu. (Poređenja radi, površina Srbije je 88.000 kvm a uma oko 7 miiona stanovnika). Iako svi ovi faktori u velikoj meri ograničavaju ekonomski razvoj Mongolije, ona ipak ima najbolji kašmir na svetu, ogroman potencijal za eko i kulturni turizam i poseduje ogromne mineralne resurse: bakar, zlato, ugalj, molibden, fluorit, uranijum, kalaj i volfram.
Mongolija je, u stvari, enklava između velesila Rusije i Kine. To je trenutno demokratska enklava okružena autokratijama. Upravo ta činjenica, pored štetnih efekata, ovoj zemlji daje važan i potencijalno presudan značaj u međunarodnim odnosima. Hipotetički i realno, Mongolija može biti presudan geopolitički igrač koji može ozbiljno da naškodi rusko-kineskom savezu i dovede do rascepa dve zemlje, a sa druge strane može postati ključni američki partner u izazovnom regionu Dalekog istoka.
Mongolija ima bogatu istoriju koja datira još od osnivanja čuvenog Mongolskog carstva (1206-1368) i Džingis-kana koji je stvorio najveće kopneno carstvo u istoriji. Istoričari smatraju da je on bio vladar koji je bio tvorac mongolske nacije, poštovao vladavinu zakona, štitio verske slobode, promovisao međunarodnu trgovinu i uspostavio nove diplomatske odnose između Azije i Evrope. Mongolsko carstvo povezalo je do tada nepovezani svet stvaranjem „jedinstvenog interkontinentalnog sistema komunikacije, trgovine, tehnologije i politike“.
Džingis Kan je uzdrmao svet i stvorio novi svetski poredak. Posle njegove smrti, carstvo je podeljeno, ali je opstalo u nekom formatu sve do okupacije kineske dinastije Ćing, koja je trajala od 1691. do 1911. Tada je Mongolija zbacila lokalnog vladara i proglasila nezavisnost. Sporazum iz Kjahte iz 1915. nakratko je ponovo uspostavio kinesku kontrolu, ali je Rusija pomogla Mongoliji da se konačno oslobodi kineske vlasti nakon Oktobarske revolucije 1917. Mongolija je proglasila nezavisnost 1921. U zemlji je bila smeštena Sovjetska Crvena armija, a Sovjetski Savez je koristio Mongoliju kao satelitska komunistička država i tampon zona sa Kinom. Mongolija je održavala dobre odnose i sa Kinom i sa Sovjetskim Savezom sve do kinesko-sovjetskog raskola 1950-ih. Sovjeti su imali šest vojnih divizija u Mongoliji, koje je Rusija tamo zadržala do decembra 1992. godine.
Nestanak SSSR-a doveo je Mongoliju do dva velika problema. Prvi problem je bila teška ekonomska kriza. Trgovina sa SSSR-om činila je 40% mongolskog BDP-a. Sav benzin je uvezen iz Rusije, 90% mašina i 50% robe široke potrošnje. Kako se Rusija povlačila u sebe, mongolska ekonomija je propala. Drugi problem je bio egzistencijalne prirode. Po prvi put u modernoj istoriji, Mongolija je bila istinski nezavisna. Iako je Peking priznao nezavisnost Mongola 1945. godine, nije tajna da određeni kineski krugovi i dalje gaje teritorijalne pretenzije na svog severnog suseda. Neki vide Mongoliju kao deo kineske istorijske sfere, a mongolske elite su zabrinute da bi mlađi i nacionalistički orijentisani Kinezi mogli pokušati da sprovedu aneksiju. Kinesko ponašanje prema provincijama kao što su Unutrašnja Mongolija, Tibet, Hong Kong i Tajvan nije ohrabrujuća okolnost.
Područje savremene i međunarodno priznate Mongolije naziva se i Spoljna Mongolija, dok je područje naseljeno mongolskim narodom mnogo veće i obuhvata: kinesku autonomnu pokrajinu Unutrašnju Mongoliju, Džungariju (severnu polovinu kineske provincije Sinđijang), Ruske republike Burjatija, Tuva i Altaj i Zabajkalija u blizini Irkutske oblasti. Svi ovi regioni su deo panmongolskog iredentizma koji nastoji da stvori Veliku Mongoliju. Takve grupe su marginalne, ali postoje.
Po svom političkom sistemu, Mongolija je višestranačka demokratska republika. Predsednik se bira na neposrednim izborima kao i članovi parlamenta Velikog državnog hurala. Predsednik imenuje predsednika Vlade, a na predlog predsednika Vlade imenuje kabinet. Ustav Mongolije garantuje sve moguće slobode, uključujući punu slobodu izražavanja i veroispovesti. Mongolija ima veliki broj političkih partija, od kojih su najveće Mongolska narodna partija i Demokratska partija. Prema strukovnim organizacijama koje proučavaju stepen demokratske slobode, kao što je Fridom haus, to je demokratska i slobodna država. Trenutno je predsednik Republike Ukhnaagiin Kurelsuk koji dolazi iz levičarske Socijaldemokratske mongolske narodne partije. Pobedio je na predsedničkim izborima 2021. sa 72% glasova, a prethodno je bio premijer od 2017. do 2021. Kurelsuk je „mačo” tip predsednika jer je u Putinu fotografisan u toplesu na konju.
u ovom stilu, a postao je poznat pod nadimkom „šaka“ nakon što je udario poslanika 2011. Međutim, od tada je popravio svoj imidž u javnosti.
Nakon raspada SSSR-a i istočnog bloka, ideja o "kraju istorije" američkog politikologa Frensisa Fukujame postala je popularna. Postojao je veliki početni entuzijazam u svetu za liberalnu demokratiju i neoliberalni kapitalizam sa jednom američkom supersilom. Takva situacija se pokazala kratkotrajnom. Najkasnije oko 2014. godine postalo je jasno da je nadmetanje supersila SAD, Rusije i Kine u punoj snazi. U šahovskoj partiji tri najmoćnije sile sveta, zajedno sa mnogim regionalnim silama, Mongolija ima važnu, ali uglavnom skrivenu geopolitičku ulogu.
Zbog svoje jedinstvene „tampon pozicije“ između Rusije i Kine, zaštita suvereniteta i teritorijalnog integriteta je glavni prioritet moderne Mongolije. Upravo zbog ovih okolnosti spoljna politika Mongolije može da manevriše između dve strategije: politike „dobrog suseda“ sa Rusijom i Kinom i politike „trećeg suseda“ koja teži da izgradi čvrste veze sa drugim zemljama – SAD, Japanom, Severom i Južna Koreja, Indija, zemlje Evropske unije, Australija i Kanada.
Na jugu, duž pustinje Gobi nalazi se mongolska granica sa Kinom. Zanimljivo, u kineskoj provinciji Unutrašnja Mongolija živi čak šest miliona Mongola, što je duplo više nego u matičnoj državi. Najviše uticaja na svog severnog suseda ima Kina svojom moćnom ekonomijom. Otprilike 80% mongolskog izvoza ide u Kinu, uglavnom ugalj, bakar, neprerađeni kašmir. Istovremeno, više od jedne trećine uvoza u Mongoliju dolazi iz Kine. Kina je takođe najveći pojedinačni strani investitor u zemlji. Saradnja sa Kinom je od vitalnog značaja za mongolsku ekonomiju. Kina se oslanja na strateški projekat „Novi put svile“, odnosno transportnu infrastrukturu i trgovinske tokove. Jedan od šest transnacionalnih koridora projekta povezao bi Kinu sa istočnom Evropom preko Mongolije i ruskog Sibira. Realizacija ovog koridora stvorila bi mogućnost Mongolije da izvozi svoje minerale i postala bi regionalni logistički centar. Iako Kinezi ubrzano grade skupu infrastrukturu širom sveta, projekat je spor.
Trgovinski rat između SAD i Kine direktno utiče na Mongoliju. Kako Kina koristi svojih 80 odsto udela u globalnoj proizvodnji retkih minerala kao geopolitičko oruđe, moguć je kineski pritisak na Mongoliju, koja je bogata ovim resursima. Ova geoekonomska situacija čini Mongoliju veoma ranjivom na kineske ekonomske fluktuacije, ali može biti i velika prednost. Na primer Uz učešće Kine, Japana i Južne Koreje 2017. godine, MMF je odobrio Mongolima finansijski paket od 5,5 milijardi dolara, četvrti najveći finansijski paket u istoriji. Program podržava plan ekonomskog oporavka i fokusira se na stvaranje deviznih rezervi, stavljanje duga u održive granice, jačanje bankarskog sektora i osiguranje stabilnog i dugoročnog rasta. Ekonomska poluga je moćno oruđe kineske spoljne politike koje utiče i na druge sfere. Na primer Peking je zatvorio granice sa Mongolijom 2016. godine i uveo carine na uvoz mongolske robe kao kaznu za posetu Dalaj Lami. Mongolija ima istorijske veze sa tibetanskim budizmom i Dalaj Lamom, titulom koju je prvi stvorio mongolski vođa Altan Kan u 16. veku. Posle iznuđivanja obećanja od Ulan Batora da ubuduće neće pozivati Dalaj Lamu, kinesko Ministarstvo spoljnih poslova je bilo presrećno.
Najjači uticaj na Mongoliju ima kinesko-ruski politički, ekonomski i vojni savez koji su ove dve supersile formirale da bi se suprotstavile američkoj hegemoniji. Kako kinesko-ruski savez bude jačao, moguće je da će vrednost Mongolije kao znaka u geopolitičkoj igri oslabiti. Ali savez Rusa i Kineza uprkos javnoj pompi nije idealan. Moskva i dalje smatra Peking potencijalnom pretnjom na duge staze jer pretenzije Kine na rusku teritoriju i dalje postoje. Rusija je zabrinuta da će, ako njena granica od 3.485 kilometara sa Mongolijom, padne pod kinesku kontrolu, njen sibirski donji tok biti izložen mogućem kineskom napadu.
Da bi prekinuli takve ideje, prioritet za Ruse je da uravnoteže kineski uticaj u Mongoliji pokušavajući da ojačaju svoje ekonomske veze. Bez sumnje, Rusi imaju snažan uticaj na mongolsku ekonomiju. Rusija snabdeva oko 80 odsto mongolskog tržišta nafte, od 2017. trgovina je porasla za skoro 40 odsto, Moskva ima 51 odsto udela u mongolskim železnicama. Dve zemlje su 2019. godine najavile strateško partnerstvo koje uključuje infrastrukturni investicioni fond od 1,5 milijardi dolara, nadogradnju Transmongolske železnice i mogući prolazak rusko-kineskog gasovoda kroz teritoriju Mongolije. Ruski uticaj je prisutan i u drugim oblastima. Ostaci sovjetske ere vidljivi su kroz najobičniju šetnju Ulan Batorom, koja otkriva trajnu kulturnu baštinu sovjetske vlasti, od opere preko palate za venčanje do memorijala Zaisan.
Međutim, ruske teritorijalne ambicije na drugim lokacijama na svetu (Ukrajina, Kurilska ostrva) zabrinjavaju Ulan Bator zbog njihovog potencijala da ojačaju argumente Kine za potencijalnu invaziju na Mongoliju.
Da bi prekinuli zavisnost od Rusije i Kine i uspostavili se kao nacija, Mongoli su počeli sve više da prihvataju pomenutu politiku „trećeg suseda“, tj. povezuje sa zemljama u regionu i svetu sa kojima se ne graniči direktno. Kroz jake odnose sa demokratskim i nedemokratskim zemljama kao što su SAD, Japan, Severna i Južna Koreja, Indija; Mongolija radi na jačanju stabilnosti i saradnje u Aziji. Bogat je uranijumom, ali podržava neproliferaciju nuklearnog neširenja i mirno rešavanje sporova u regionu. Shodno tome, Mongoli balansiraju diplomatske veze sa Severnom i Južnom Korejom i nastoje da podstaknu stabilnost na Korejskom poluostrvu. Mongolija opisuje Sjedinjene Države kao svog „najvažnijeg“ trećeg suseda i koristi taj odnos sa Vašingtonom da utiče na političke procese na globalnom nivou. Mongolija redovno učestvuje u globalnim mirovnim operacijama Ujedinjenih nacija (oko 10 odsto mongolskih oružanih snaga služi u mirovnim misijama UN). Interoperabilnost i kapacitet mongolske vojske ojačani su angažovanjem u kampanjama u Avganistanu, Iraku i na Kosovu. Skoro svakog leta zemlja je domaćin vojnih vežbi Khaan koje simuliraju mirovne operacije UN u kojima učestvuju kontingenti iz brojnih zemalja.
Pošto je pozicija Mongolije strateški važna u geopolitici, SAD u toj zemlji imaju šire interese. Ovi interesi uključuju trgovinu, investicije, očuvanje demokratije i suvereniteta, neproliferaciju nuklearnog oružja i održavanje mira u regionu. Ono što Sjedinjene Države najviše žele je opstanak Mongolije kao suverene, nezavisne i prosperitetne države koja igra konstruktivnu ulogu u regionu i šire. To ne čudi jer je Ulan Bator u zagrljaju dva američka, možda ne „smrtna neprijatelja“, ali svakako dva najveća svetska rivala. Poslednjih godina želja za širenjem demokratije u spoljnoj politici SAD pala je na nisku oseku, što važi i za Daleki istok (gorko iskustvo Mjanmara). Međutim, odbrambene i bezbednosne strategije SAD su usko povezane sa konkurencijom supersila i pružaju priliku za podršku malim državama.
Američki kreatori politike imaju interese na Dalekom istoku koji favorizuju Mongoliju, a suštinski su isti u vreme Trampa i Bajdena. Reč je o tome da SAD pokušavaju svim sredstvima da olabave savez Rusije i Kine, strateški se pozicionirajući prema Indo-pacifičkom regionu i pokušavajući da ostvare denuklearizaciju Severne Koreje. Mongolija može biti tačka spora između Rusa i Kine, a takođe je veoma važna zbog svog uticaja u indo-pacifičkom regionu. Ulan Bator ima odlične odnose sa Pjongjangom i može olakšati mirovne pregovore između Severne Koreje i Sjedinjenih Država.
Ulan Bator i Vašington takođe podržavaju zajedničke ciljeve i vrednosti u partnerstvima na međunarodnoj sceni. Na primer, Mongolija je predsedavala Unijom demokratija koju podržavaju Sjedinjene Američke Države, međuvladinom organizacijom sa sedištem u Varšavi koja je posvećena zajedničkim demokratskim vrednostima. Dve zemlje su takođe sarađivale na Regionalnom forumu ASEAN-a. U Ujedinjenim nacijama, Mongolija se pokazala kao američki saveznik od poverenja, dosledno glasajući sa Sjedinjenim Državama u rezolucijama Generalne skupštine. Pored toga, Mongolija je pridobila naklonost Amerike primenom sankcija Saveta bezbednosti UN usmerenih na nuklearne i balističke programe Severne Koreje.
Savez sa SAD utiče na Mongoliju da da prioritet politici trećeg suseda na račun politike dobrog suseda. Konkretno, Mongolija se opirala da postane punopravna članica Šangajske organizacije za saradnju (ŠOS), koju predvode Moskva i Peking, delom zbog signala koji bi mogla da pošalje Vašingtonu i drugim zapadnim prestonicama. Slična razmatranja utiču na učešće Ulan Batora u kineskoj inicijativi Novi put svile. Jačanjem veza sa Sjedinjenim Državama, Mongolija može da se odupre svojim moćnim susedima i zacrta sopstveni pravac u spoljnoj politici.
Na kraju, iako možda zvuči kontradiktorno, istina je: najveći garanti mongolskog suvereniteta i uticaja u regionu su Rusija i SAD. Rusija ima trajni interes za nezavisnu Mongoliju iz straha od Kine. Trenutna ruska strateška kontrola nad mongolskim energetskim i transportnim sektorima čini Mongoliju moćnom odvraćanjem potencijalnih kineskih pretnji. Pored dobrih odnosa sa Rusijom, savez sa Amerikom i saveznicima u Indo-Pacifiku takođe predstavlja strateško oruđe koje će odbiti potencijalne kineske težnje.
Nakon skoro sedam decenija kao satelitska država SSSR-a, Mongolija je izvršila mirnu tranziciju ka demokratiji i slobodnom tržištu. Trenutno igra važnu ulogu u novom poglavlju svetske istorije u 21. veku. Mongolija može ponovo da postane uticajna država kroz ostvarivanje sloboda i vladavine prava, učešće u međunarodnoj trgovini i aktivno diplomatsko angažovanje. Ne samo da može pomoći pomirenju dve Koreje, već možda i relaksirati odnose između supersila, posebno nakon pogoršanja odnosa Rusije i SAD početkom 2022.
Kurir.rs/Geopolitika.news
NE PROPUSTITE
